Σήμερα εορτάζουμε την Απελευθέρωση των Αθηνών από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Επανερχόμαστε για πολλοστή φορά στο θέμα, προσπαθώντας να ιστορήσουμε τα πραγματικά γεγονότα και να παρουσιάσουμε άγνωστα εν πολλοίς ιστορικά τεκμήρια. Τεκμήρια που αποκαλύπτουν το μεγαλείο της ελληνικής ψυχής και την ομόθυμη καταδίκη του ναζισμού από τον λαό, ο οποίος υπέφερε τα πάνδεινα από την μπότα του κατακτητή.
Οι περισσότεροι όταν αναφέρονται στην Απελευθέρωση μνημονεύουν γεγονότα τα οποία είτε συνέβησαν πριν από τη 12η Οκτωβρίου, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, είτε μετά τη 12η Οκτωβρίου και την έλευση στην Ελλάδα του Γεωργίου Παπανδρέου, τη 18η εκείνου του μήνα.
Ο ελληνικός λαός
Κανείς απ’ όσους έζησαν τη 12η Οκτωβρίου 1944 στην Αθήνα δεν ξέχασε εκείνη την ημέρα. Ο πανηγυρισμός υπήρξε χαρμόσυνος αλλά και ζοφερός. Οι Γερμανοί κατακτητές εγκατέλειπαν την Αθήνα και η ελευθερία επέστρεφε στην αρχαία κοιτίδα της. «Κατερειπωμένη και αιμάσσουσα κατέκειτο σύμπασα η Ελλάς». Είχε υποστεί την κακούργο ωμότητα της στυγνότερης μορφής του φασισμού.
Δεν κάμφθηκε, βεβαίως, ούτε έχασε την πεποίθησή του ο ελληνικός λαός ότι θα ανέτελλε η ποθητή ημέρα της λύτρωσής του από το άγος της βίας και της τυραννίας, παρά τα φοβερά μαρτύρια τα οποία υπέμεινε με θαυμαστή καρτερία. Ο Ελληνας διατήρησε πάντοτε ακέραια την πίστη του στην ύψιστη αξία των ακατάλυτων ηθικών δυνάμεων του έθνους.
Στον Ιερό Βράχο
Οι εκδηλώσεις του λαού τη 12η Οκτωβρίου 1944 και οι νικητήριες δεήσεις αναβίωναν την παλιά βυζαντινή εποχή. Από τον Ιερό Βράχο κατέβαινε για πάντα η θρασύτητα του κατακτητή με τον αγκυλωτό σταυρό που μόλυνε την Ακρόπολη στα χρόνια της μαύρης σκλαβιάς. Εκεί είχαν όλοι στραμμένο το βλέμμα τους. Περίμεναν την ώρα που θα υψωνόταν η γαλανόλευκη για να στείλει το μήνυμα και μια θάλασσα από σημαίες να πλημμυρίσουν την ελληνική πρωτεύουσα.
Ο αθηναϊκός λαός κατεδίωκε και εξευτέλιζε τον κατοχικό δήμαρχο Αγγελο Γεωργάτο, ο οποίος συμμετείχε στην τελετή παράδοσης της πόλης που έκαναν οι Γερμανοί στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου. Την ίδια ώρα η Τριμελής Κυβερνητική Επιτροπή (Θ. Τσάτσος, Φ. Μανουηλίδης, Γ. Ζεύγος), ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και ο δήμαρχος που διορίστηκε εκείνη την ημέρα με συνοπτικές διαδικασίες, ο Αθηναίος Αριστείδης Σκληρός, μετέβησαν στη Μητρόπολη και ύστερα στον Αγνωστο Στρατιώτη.
Ο δήμαρχος συνέχισε ανεβαίνοντας στην Ακρόπολη, υψώνοντας την ελληνική σημαία και ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. «Μία χαρμόσυνος βοή υψώθη αιφνιδίως εκ της πόλεως, ενώ οι κώδωνες των εκκλησιών ήρχισαν να ηχούν». Ηταν μέγιστος ο συμβολισμός της έπαρσης της γαλανόλευκης. Χωρίς κανένα πρόγραμμα ο ελευθερωμένος λαός της πρωτεύουσας κινήθηκε με καθοδηγητή τον εθνικό του παλμό.
Η ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε κατά την πρώτη ημέρα της ελευθερίας ήταν καθαρά πατριωτική. Ο δήμαρχος της Απελευθέρωσης, ο σπουδαίος φιλελεύθερος Αθηναίος νομικός Αριστείδης Σκληρός, βροντοφώναζε από την Ακρόπολη: «Η ιερά πόλις των Αθηνών μαζύ μ’ όλη την Ελλάδα αναστήθηκε». Πώς όμως καθιερώθηκαν ο εορτασμός στην Ακρόπολη και η έπαρση της σημαίας;
Η πρόταση
Το παρασκήνιο της καθιέρωσης της εορτής της 12ης Οκτωβρίου και της έπαρσης της σημαίας στην Ακρόπολη αποκαλύπτουν σειρά ανέκδοτων εγγράφων, ένα ιστορικό έγγραφο το οποίο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ελληνική Δημιουργία» τον Οκτώβριο του 1949, καθώς και τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων. Ηταν πρόταση του ιστορικού Συλλόγου των Αθηναίων.
Η πρωτοβουλία ανήκε στον διευθυντή της εφημερίδας «Εστία» Αχιλλέα Κύρου και τον γεν. γραμματέα του συλλόγου και Πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων, Δημήτριου Σκουζέ. Η πρόταση κατατέθηκε επίσημα και έγινε αποδεκτή, οπότε λήφθηκαν και οι απαραίτητες αποφάσεις που καθόρισαν μάλιστα δύο επάρσεις της ιστορικής σημαίας ετησίως στην Ακρόπολη. Στις 25 Απριλίου, σε ανάμνηση της απελευθέρωσης των Αθηνών από τους Τούρκους, και στις 12 Οκτωβρίου, σε ανάμνηση της απελευθέρωσης των Αθηνών από τους Γερμανούς.
Η σημαία
Δεν είναι, ωστόσο, ακόμη γνωστές οι λεπτομέρειες για τη σημαία και την ιστορία της. Ο Σπύρος Μελάς έγραψε πως «όταν η μπότα του κατακτητού αντηχούσε στο πεζοδρόμιο, οι Αθηναίες γυναίκες, σε κάποιο υπόγειο, ύφαιναν αυτή τη σημαία, το σύμβολο του Εθνους και της Αθανασίας του». Πράγματι, ήταν το 1943 όταν στη διοίκηση του Συλλόγου των Αθηναίων συμμετείχαν ο γηραιός δήμαρχος Λάμπρος Καλλιφρονάς, ο ναύαρχος Δημήτριος Λούνδρας, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γεώργιος Κορομηλάς και άλλοι γόνοι αθηναϊκών οικογενειών.
Τότε αποφάσισαν και παρήγγειλαν στο Εργαστήριο Απόρων Γυναικών μια μεταξένια ελληνική σημαία μεγάλων διαστάσεων. Η Επιτροπή Γυναικών του συλλόγου, που εργαζόταν για την ανακούφιση των Αθηναίων τη μαύρη περίοδο της δουλείας, προσφέροντας υπηρεσίες σε γραφεία αιχμαλώτων, σε παιδικές στέγες, συσσίτια κ.ά., ανέλαβε να κεντήσει τη σημαία περιμένοντας «την ώρα που θα κυμάτιζε υπερήφανη στον ιστόν του Ιερού Βράχου της Ακροπόλεως για να χαιρετίση και πάλιν την Ελευθερία της μικράς, αλλά γενναίας Ελλάδος».
Τα πρόσωπα
Επικεφαλής ήταν η Ρίτα Κύρου και κοντά της οι ερυθροσταυρίτισσες Αλ. Ζάννα, Ελ. Λελούδα, Λένα Ζαρίφη, Αννα Αλευρά, Δέσποινα Λαμπρινούδη, Λίνα Παπαγεωργίου και Αννα Μεταξά. Στο κέντρο της σημαίας και σε κύκλο χρυσοκεντήθηκε η σφραγίδα των Αθηναίων Δημογερόντων του 1821 που απεικόνιζε την Αθηνά λογχίζουσα την ημισέληνο. Γύρω αναγραφόταν το περίφημο «Αθηναίων Ελευθερία». Αυτή ήταν η σημαία που ύψωσε στην πρώτη επέτειο της Απελευθέρωσης (1945) ο δήμαρχος Αθηναίων, αντιστράτηγος Ιωάννης Πιτσίκας, ο οποίος είχε επιστρέψει από στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία, όπου είχε μεταφερθεί με τον Αλέξανδρο Παπάγο.
Ηταν μια σεμνή τελετή. «Πρόκειται περί καθήκοντος προς την ιστορίαν της πόλεώς μας, το οποίον θα δημιουργήση ωραίαν παράδοσιν δια να την κληρονομήσωμεν εις τας επερχομένας γενεάς των Αθηναίων» επισήμανε ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και του Συλλόγου Αθηναίων, Δημήτριος Σκουζές, ενώ τμήμα της Ανακτορικής Φρουράς παρουσίαζε όπλα και το πυροβολείο του Λυκαβηττού χαιρέτιζε με 21 κανονιοβολισμούς. Το ίδιο συνέβη και την επόμενη χρονιά. Ανέβηκε στην Ακρόπολη για να υψώσει την «υφανθείσαν από δεσποινίδας των Αθηνών κατά την διάρκειαν της Κατοχής» γαλανόλευκη.
Η ιδεολογία
Εν τέλει, στις 12 Οκτωβρίου 1947 ο δήμαρχος Αθηναίων παραλαμβάνει από τα χέρια κοριτσιών του Λυκείου των Ελληνίδων τη σημαία και λίγες ημέρες αργότερα γίνεται και η τυπική παραλαβή της με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων και έγκριση της Νομαρχίας Αθηνών.
Στο υπόμνημα που είχαν καταθέσει οι Αχ. Κύρου και Δ. Σκουζές για την καθιέρωση της εορτής της 12ης Οκτωβρίου τόνιζαν πως θα θυμίζει τον εφιάλτη που έζησαν εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες βλέποντας να πιέζει τα στήθη τους η κόκκινη σημαία του χιτλερισμού, του μίσους, της δουλείας και της καταστροφής, αλλά και πως τα μεγάλα εγκλήματα δεν πρέπει να μένουν ατιμώρητα.
Συγκινημένος από την ιστορία της σημαίας της Απελευθέρωσης και γνωρίζοντας πρόσωπα και γεγονότα ο Σπύρος Μελάς έγραψε: «Ολοι οι υποψήφιοι κοσμοκράτορες εναυάγησαν σ’ αυτήν την ξέρα. Θα ναυαγήση όποιος κρούει την θύρα μας με μίσθαρνα όργανα. Θα νικηθή: Οσο υπάρχει ουρανός και θάλασσα η σημαία αυτή θα κυματίζη στο κοντάρι του Κάστρου που προστατεύει η σοφή Παρθένα»!