Πιττακός ο Μυτιληναίος: Ενας από τους Επτά Σοφούς, με ταπεινή καταγωγή, που έφτασε στα ανώτατα αξιώματα στον τόπο του
O Μυτιληναίος πολιτικός και στρατιωτικός Πιττακός είναι γνωστός ως ένας από τους Επτά Σοφούς της αρχαίας Ελλάδας. Γεννήθηκε στη Λέσβο το 648 ή το 650 π.Χ. και ήταν γιος του Υρράδιου, που καταγόταν από τη Θράκη.
- Γράφει ο Χρήστος Η. Χαλαζιάς
Είχε πάει στη Λέσβο ως αιχμάλωτος ή δούλος, όπως φαίνεται από ένα απόσπασμα του ποιητή Αλκαίου, που ήταν σύγχρονος του Πιττακού, το οποίο φαίνεται να περιείχε αρκετή αλήθεια, παρά την πολιτική εμπάθεια του Αλκαίου εναντίον του Πιττακού. Ωστόσο, από ένα λαϊκό τραγούδι που σώθηκε, φαίνεται πως ο Πιττακός πέρασε την παιδική του ηλικία μέσα στην αθλιότητα.
Σωφροσύνη
Ο Πιττακός πρέπει να έζησε πάνω από 72 χρόνια, αφού κατά τον Διογένη τον Λαέρτιο πέθανε το τρίτο έτος της 52ης Ολυμπιάδας, δηλαδή το 569 π.Χ. Στον τάφο του είχε τοποθετηθεί το εξής επίγραμμα: Οικείοι δακρύοις α γενόμενα καταθάπτει ενθάδε Πιττακόν ηδ΄ ιερά Λέσβος (Η ιερή Λέσβος, που γέννησε, έθαψε εδώ τον Πιττακό με δάκρυα, που του άξιζαν).
Ο Πιττακός ήταν έξυπνος και δραστήριος άνθρωπος και παρά την ταπεινή καταγωγή του, ταξίδεψε και μορφώθηκε τόσο πολύ ώστε να θεωρηθεί ένας από τους Επτά Σοφούς της Ελλάδας. Επαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της πατρίδας του, διακρίθηκε για τη σωφροσύνη και την κοινωνική σύνεση, καθώς και για την πολεμική του ανδρεία. Οταν γύρισε στη Λέσβο, η πατρίδα του ήταν ανάστατη από εμφύλιους πολέμους. Ο Πιττακός πήγε αρχικά με το μέρος των αριστοκρατικών για την κατάργηση της τυραννίας, συμμάχησε με τους αδελφούς του ποιητή Αλκαίου, Κίμμη και Αντιμενίδα, και ανέτρεψε τον τύραννο της Λέσβου Μέλαγχρο. Μετά την επιτυχία του αυτή κατόρθωσε να εκλεγεί στρατηγός για να πολεμήσει εναντίον των Αθηνών.
Ως στρατηγός των Μυτιληναίων προκάλεσε σε μονομαχία τον αρχηγό των Αθηναίων Φρύνωνα, ολυμπιονίκη παγκρατιστή, και κατόρθωσε να τον σκοτώσει, αφού τον έμπλεξε μέσα σε ένα δίχτυ που είχε κρύψει πίσω από την ασπίδα του. Ετσι έσωσε για τη Μυτιλήνη το (ακρωτήριο) Σίγειο, που το είχαν καταλάβει οι Αθηναίοι. Αργότερα, όμως, οι Μυτιληναίοι ανέθεσαν στον Περίανδρο να τους λύσει τις διαφορές κι αυτός έδωσε το Σίγειο στους Αθηναίους.
Για να τιμήσουν τον Πιττακό, οι Μυτιληναίοι τού παραχώρησαν μια μεγάλη έκταση γης, εκείνος όμως δεν δέχτηκε παρά μόνο όση γη θα κάλυπτε το ακόντιό του όταν το έριχνε. Αλλά κι αυτό ακόμη το κομμάτι το άφησε για ιερή χρήση και ονομάστηκε Πιττάκειος γη. Στο μεταξύ, ανατράπηκε το αριστοκρατικό καθεστώς και επικράτησε ο τύραννος Μυρσίλος. Οι αριστοκρατικοί, με επικεφαλής τους τον Αλκαίο, οργάνωσαν κίνημα εναντίον του, που όμως απέτυχε και ο Αλκαίος έφυγε στην Πύρρα. Επειτα από λίγο ο Μυρσίλος δολοφονήθηκε και οι αριστοκρατικοί ξαναγύρισαν στην εξουσία. Ο Πιττακός άρχισε να κινείται ανάμεσα σε αυτούς, με την υποστήριξη του αριστοκρατικού γένους των Πενθιλιδών, απ’ όπου καταγόταν η γυναίκα του.
Ο Αλκαίος έβλεπε με μεγάλη δυσαρέσκεια τη δύναμη που αποκτούσε ο Πιττακός με την προσωπική του ικανότητα και άρχισε να τον καταγγέλλει με ποιήματα ότι εποφθαλμιούσε μόνιμα την εξουσία. Και πραγματικά, ο Αλκαίος δεν άργησε να δικαιωθεί, διότι ο Πιττακός, γύρω στο 595 ή το 589 π.Χ., ανέλαβε δικτατορικές εξουσίες, που του τις εμπιστεύτηκε ο λαός. Ο Αλκαίος δεν έπαψε να ρίχνει τα ποιητικά του βέλη εναντίον του Πιττακού και να τον λούζει με τρομερά επίθετα (αγάσυρτον, δηλαδή ατημέλητο και βρόμικο, κακοπατρίδα, επειδή καταγόταν από άσημο πατέρα, φύσκωνα και γάστρωνα, επειδή ήταν παχύς, κ.ά.). Συγχρόνως οργάνωσε και συνωμοσία εναντίον του Πιττακού, που κατέληξε σε επανάσταση.
Τυραννίδα
Η επανάσταση όμως απέτυχε και ο Αλκαίος αναγκάστηκε να φύγει μαζί με τους συνεργάτες του. Ο Πιττακός σταθεροποίησε τότε ακόμη περισσότερο την εξουσία του και ο λαός τον εξέλεξε ομόφωνα αισυμνήτη, άρχοντα με απόλυτες εξουσίες. Ως αισυμνήτης ο Πιττακός δεν άλλαξε το πολίτευμα, απλώς άλλαξε τους παλαιούς θεσμούς της αριστοκρατίας και θέσπισε νέους νόμους. Ο Αριστοτέλης λέει γι’ αυτόν (Πολιτικά β’ 9,9) πως ήταν εισηγητής νόμων αλλά όχι και νέας πολιτικής τάξης. Οταν εδραίωσε καλά το πολίτευμά του, ο Πιττακός έδωσε αμνηστία στους εξόριστους πολιτικούς αντιπάλους του και ανάμεσα σ’ εκείνους που ξαναγύρισαν ήταν και ο ποιητής Αλκαίος, που ήταν πια γέρος. Λέγεται πως ο Πιττακός είπε τότε για τον Αλκαίο «Συγγνώμη τιμωρίας κρείσσων», ότι δηλαδή η συγγνώμη είναι ανώτερη της τιμωρίας.
Ο χρυσός του Κροίσου, η δίβουλη σκέψη και το… ιππικό των νησιωτών
Στον Πιττακό αποδίδονται και εξακόσιοι ελεγειακοί στίχοι και, σε πεζό λόγο, συμβουλές του προς τους πολίτες. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει ένα ποίημά του που λέει τα εξής: «Τον κακό άνθρωπο πρέπει να τον πλησιάζεις κρατώντας τόξο και φαρέτρα με βέλη. Γιατί καμία εμπιστοσύνη δεν εμπνέουν τα λόγια που βγαίνουν από το στόμα του, μέσα στον νου του κλείνει δίβουλη σκέψη».
Ο Διογένης ο Λαέρτιος έσωσε επίσης και την εξής επιστολή του Πιττακού προς τον Κροίσο: «Με παρακαλείς να έλθω στη Λυδία, για να δω τα πλούτη σου. Εγώ όμως, αν και δεν τα είδα, έχω πειστεί ότι ο γιος του Αλυάττου (σ.σ.: o Κροίσος δηλαδή) είναι ο πλουσιότατος από τους βασιλείς. Και να έρθω στις Σάρδεις, δεν θα κερδίσω τίποτα περισσότερο. Γιατί από χρυσό δεν έχω ανάγκη, αλλά όσα έχω αποκτήσει είναι και για τους φίλους μου. Παρ’ όλα αυτά, θα έρθω για να σε συναντήσω, επειδή μου είσαι φίλος εκ φιλοξενίας».
Ο Ηρόδοτος επίσης αναφέρει το εξής ανέκδοτο με τον Κροίσο (Α27): «Οταν οι Ελληνες της Μικράς Ασίας υποχρεώθηκαν να γίνουν φόρου υποτελείς, ο Κροίσος σκέφτηκε να εξοπλίσει στόλο και να επιτεθεί εναντίον των νησιών. Είχαν ετοιμαστεί όλα για τη ναυπήγηση των πλοίων, όταν ήρθε στις Σάρδεις ο Πιττακός. Ο Κροίσος τον ρώτησε για τα νεότερα από την Ελλάδα κι εκείνος απάντησε τα εξής, που σταμάτησαν τη ναυπήγηση: “Οι νησιώτες, βασιλιά, συναθροίζουν πολυάριθμο ιππικό, γιατί σκοπεύουν να επιτεθούν εναντίον των Λυδών”». Κατά τις αρχαίες μαρτυρίες, ο Πιττακός διοίκησε την πολιτεία επί μια δεκαετία και κατόπιν αποχώρησε με τη θέλησή του. Εζησε άλλα δέκα χρόνια μετά την αποχώρησή του.