Η εκκλησία βρίσκεται κοντά στο Ριάλτο και μαρτυρεί τη σχέση μεταξύ της πόλης των δόγηδων και της Κωνσταντινούπολης. Οι δύο θεωρίες που υπάρχουν σχετικά με την ίδρυση και τη σχέση της με τη μουσική
Η Αγία Σοφία, η Του Θεού Σοφία, της Κωνσταντινούπολης υπήρξε το πρότυπο για ναούς σε πολλά μέρη, είτε σε αυτά υπερίσχυαν οι ορθόδοξοι είτε οι καθολικοί ή οι προτεστάντες. Κάποιοι ναοί φέρουν το όνομά της, είναι δηλαδή αφιερωμένοι στην Του Θεού Σοφία. Αλλοι έχουν πάρει αρχιτεκτονικά στοιχεία.
- Από την Κέλλυ Μπουρδάρα*
Κάποιοι σώζονται ολόκληροι, κάποιοι άλλοι όχι, μόνον τμήματά τους. Αλλοι είναι βυζαντινοί, άλλοι μεταβυζαντινοί κοκ. Αναφερθήκαμε στην ιστορία τους και γενικά στην πορεία τους μέσα στον χρόνο.
Στα τελευταία άρθρα αναφερθήκαμε στους ναούς που υπάρχουν σε μία κατεξοχήν καθολική χώρα, στην Ιταλία, και συγκεκριμένα στο Μπενεβέντο, στην Καλαβρία, και γενικά στη νότιο Ιταλία, στην Πάδοβα. Σήμερα θα ολοκληρώσουμε την περιήγηση αυτή με την Αγία Σοφία στη Βενετία. Πρόκειται για μια εκκλησία που μαρτυρεί τη σχέση μεταξύ Βενετίας και Κωνσταντινούπολης.
Η Αγία Σοφία βρίσκεται κοντά στο Ριάλτο. Υπάρχουν δύο θεωρίες για την ίδρυσή της. Σύμφωνα με τη μία, χτίστηκε στα τέλη του 9ου αιώνα, το 886. Σύμφωνα με την άλλη, τον 11ο αιώνα, το 1020, και οι ιδρυτές, σύμφωνα με την καθεμία, ήταν διαφορετικές οικογένειες. Η κρατούσα γνώμη δέχεται τη δεύτερη, δηλαδή τις αρχές του 11ου αιώνα. Το κρατικό αρχείο της Βενετίας έχει περίπου 150 ντοκουμέντα που έχουν σχέση με τη συγκεκριμένη εκκλησία. Μεταξύ αυτών υπάρχει κώδικας που περιέχει κανόνες σχετικούς με την εκκλησία του 12ου αιώνα.
Πάντως, η ονομασία εκκλησίας Αγία Σοφία είναι μοναδική στη Βενετία. Εικάζεται ότι μπορεί να έχει σχέση με την έδρα του δόγη της Βενετίας που ήταν στο Ριάλτο. Οπως στην Κωνσταντινούπολη η Αγία Σοφία ήταν συνδεδεμένη με τα ανάκτορα, έτσι και στη Βενετία η ομώνυμη εκκλησία μπορεί να ήταν συνδεδεμένη με το παλάτι του δόγη. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας του 10ου αιώνα Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος γράφει «κάστρον Ρίβαλτον ο ερμηνεύεται τόπος υψηλότατος, εν ω καθέζεται ο δουξ Βενετίας», που σημαίνει το κάστρο Ρίβαλτο (δηλαδή Ριάλτο) που σημαίνει ο πιο υψηλός τόπος όπου διαμένει (έχει την έδρα του) ο δούκας της Βενετίας.
Δεν έχει μείνει πλέον τίποτα από το παλάτι. Εχει μείνει, όμως, η εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Οπως είναι φυσικό, μέσα σε τόσους αιώνες έγιναν πολλές ανακαινίσεις. Πάντως υπάρχουν ατόφιες αρκετές τοιχογραφίες, όπως η Βάπτιση του Χριστού του 16ου αιώνα, η λατρεία των Μάγων, επίσης του 16ου αιώνα, και η Παναγία με το βρέφος. Του 17ου ή 18ου αιώνα είναι ο Αγιος Αντώνιος της Πάδοβα. Στο θυσιαστήριο υπάρχει ένα εξαιρετικό γλυπτό της Μητέρας και του Παιδιού του 14ου αιώνα.
Σημαντική είναι και η σχέση της εκκλησίας αυτής με την ιστορία της μουσικής. Το πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνα ένας γνωστός Ιταλός συνθέτης μελοποίησε ψαλμούς ειδικά για αυτή την εκκλησία. Ηταν περίφημοι στην εποχή τους. Αλλά και σήμερα θεωρείται ένα από τα πρώτα παραδείγματα μεταγραφής εβραϊκής ψαλμωδίας. Και είναι αλήθεια ότι ο συνθέτης τους μελέτησε κάποιες από τις μελωδίες που άδονταν στη συναγωγή του εβραϊκού γκέτο.
Η Αγία Σοφία ως ενορία έπαυσε να υπάρχει το 1810. Αγοράστηκε από κάποιον Ιταλό και ξανάνοιξε τις πύλες της το 1836. Από την 1η Ιανουαρίου 1945 υπάγεται στην εκκλησία San Felice Martire. Σημαντικές, επομένως, από όσα λίγα αναφέρθηκαν στα άρθρα, οι εκκλησίες οι αφιερωμένες στην Του Θεού Σοφία στην Ιταλία.
Πολλές, όμως, υπάρχουν στη Ρωσία. Στη Μόσχα υπάρχουν δύο μεγάλες και γνωστές. Αλλά υπάρχουν άλλες έξι σε πολλές περιοχές, κάποιες μακρινές, όπως στη Σιβηρία. Σημαντική με ενδιαφέρουσα ιστορία είναι αυτή του Tsarskoye Selo που ίδρυσε η Μεγάλη Αικατερίνη σε ανάμνηση των ρωσικών νικών κατά την περίοδο των Ρωσοτουρκικών Πολέμων.
*Καθηγήτρια Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
