«Η μεγάλη πυρηνική δύναμη του Ελληνισμού είναι ο πολιτισμός. Αυτός μας κατέστησε κάποτε σπουδαία δύναμη» τόνισε ο Γιάννης Σμαραγδής στη μεγάλη γιορτή για τα 15 χρόνια της δημοκρατίας
Πώς παρουσιάζεις σπουδαίες ταινίες σε ένα κοινό που όλο και περισσότερο δυσκολεύεται να παρακολουθήσει κάτι πέρα απ’ το TikTok; Κόντρα στις τάσεις του σινεμά, ο Γιάννης Σμαραγδής το καταφέρνει χάρη στο διαρκές πάθος του για πραγματικά αξέχαστες ταινίες.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Οι περισσότερες ταινίες σήμερα έχουν τα χάλια τους. Ακόμα και διάσημοι αστέρες και σκηνοθέτες του Χόλιγουντ έχουν απηυδήσει. Οι παραγωγές κατάντησαν απλώς χαζές. «Αν βάλεις τρεις σκέψεις σε μια ταινία, έχεις παραβιάσει τον νόμο και κανείς δεν θα έρθει να τη δει» έλεγε ο Σον Πεν, ο οσκαρικός ηθοποιός και σκηνοθέτης, ήδη από το 2001.
Αν τη δούμε με τα μέτρα της παγκόσμιας μηχανής του θεάματος σήμερα, η επιτυχία της δουλειάς του Σμαραγδή αψηφά τις νόρμες της βιομηχανίας. Οι περισσότερες ταινίες τα αρκετά τελευταία χρόνια πια σε Ελλάδα και εξωτερικό στοχεύουν χονδροειδώς σε χαμηλά γούστα. Πολλές καλύπτουν κάθε τυπική απαίτηση, έχουν δηλαδή γνωστό πρωταγωνιστή και είναι τεχνικά φροντισμένες. Με δυο λόγια, θα ’πρεπε «να τρώγονται».
Αλλά στερούνται δημιουργικότητας, προσωπικότητας και ουσίας. Η αίσθηση όταν τις βλέπεις είναι σαν να γράφτηκαν από Τεχνητή Νοημοσύνη και να συναρμολογήθηκαν σε εργοστάσιο ρομπότ, χωρίς καμία συμμετοχή από ανθρώπους με σκέψη ή συναίσθημα. Μπορείς να περάσεις ολόκληρο 24ωρο «καταναλώνοντας» τη μια μετά την άλλη και να μη βρεις ούτε μία που να τη θυμάσαι ύστερα από λίγες μέρες.
Οι πραγματικά καλές ταινίες είναι «δημοκρατικές», όχι ψευτοδιανοούμενες. Δεν απευθύνονται μόνο σε μια μικρή μειονότητα, δεν είναι ντοκιμαντέρ. Σε «τραβάνε» μέσα στην ιστορία τους άκοπα και, ουσιαστικά, έχουν τη δύναμη να μας κάνουν καλύτερους ανθρώπους.
Ο Γιάννης Σμαραγδής φτιάχνει ταινίες που ξέρουν τι θέλουν να πουν και γιατί θέλουν να το πουν. Ξεκινά πλήρως αφοσιωμένος και ενθουσιασμένος από το όραμά του, και, όταν το τελικό αποτέλεσμα φτάσει στο σινεμά, καταφέρνει να εμπνεύσει και να ενθουσιάσει το κοινό. «Είμαι, δυστυχώς, πλέον ο μόνος που τολμά και μάχεται χωρίς να υπολογίζει το κόστος για να υπάρξει επιτέλους ένας ελληνικός κινηματογράφος του ελληνικού αισθήματος, που μπορεί να κάνει καλό στις ανθρώπινες ψυχές και να μας καλυτερεύει ως ανθρώπους. Δηλαδή, έναν κινηματογράφο που να αναδεικνύει την ομορφιά και όχι την ασχήμια που διάφορα κέντρα προσπαθούν να μας επιβάλουν ως κυρίαρχη μόδα» είχε πει παλαιότερα ο ίδιος.
«Η Ελλάδα επέζησε λόγω μιας σειράς διαδοχικών θαυμάτων, ακριβώς γιατί έχει μεγάλο ιστορικό και πολιτιστικό βάθος» έχει δηλώσει σε πρόσφατη συνέντευξή του για τον Καποδίστρια, και η φράση στ’ αλήθεια συνοψίζει την ουσία της ιστορίας μας. Υπάρχει ένα τεράστιο βάρος της Ιστορίας πάνω σε όλους όσοι ζούμε σ’ αυτόν τον τόπο, κι ο Σμαραγδής χτίζει ταινίες όχι για το πώς να «στεγνώσουμε» από την ταυτότητά μας, αλλά για το πώς μπορούμε να ταυτιστούμε με αυτήν. Είναι αστείο, αν αναλογιστούμε ότι όλος ο δυτικός κόσμος, και όχι μόνο, προσπαθεί να μοιάσει και να οικειοποιηθεί το ελληνικό πνεύμα, ενώ οι ίδιοι οι Ελληνες πασχίζουν να μιμηθούν τυφλά οτιδήποτε άλλο εκτός από τους εαυτούς τους.
Ο Σμαραγδής μάς θυμίζει την ταυτότητά μας, και το κάνει κάθε φορά ακριβώς όταν υπάρχει η μεγαλύτερη ανάγκη. Το «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι», η συναρπαστική ταινία για την περιπετειώδη ζωή του Ιωάννη Βαρβάκη, βγήκε το 2012 μέσα στη μαυρίλα της οικονομικής κρίσης και σάρωσε. Είχε προηγηθεί ο «Ελ Γκρέκο», η ταινία του για τη ζωή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Τώρα, ο Σμαραγδής ολοκλήρωσε ίσως την πιο δύσκολη και σημαντική απ’ όλες τις ταινίες του, τον «Καποδίστρια».
Προχθές, Δευτέρα, στη λαμπερή μεγάλη γιορτή για τα 15 χρόνια της εφημερίδας μας, της «δημοκρατίας», τις ομιλίες των Κώστα Καραμανλή και Ευάγγελου Βενιζέλου ακολούθησε η βράβευση του Γιάννη Σμαραγδή για το έργο και τη συμβολή του στον ελληνικό πολιτισμό. «Η μεγάλη πυρηνική δύναμη του Ελληνισμού είναι ο πολιτισμός. Αυτός μας κατέστησε κάποτε σπουδαία δύναμη» τόνισε συγκινημένος ο σκηνοθέτης. Κι αποκάλυψε ότι ο πρώην πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής, γνώριζε από νωρίς το σενάριο της ταινίας. Εκείνος ήταν που προσέφερε στήριξη «όταν άλλοι προσπαθούσαν να την εμποδίσουν» τόνισε ο σκηνοθέτης για τη βράβευσή του στην εκδήλωση της «δημοκρατίας».
Ο «Καποδίστριας», που ολοκληρώθηκε χωρίς καμία κρατική βοήθεια, ήταν ένας μαραθώνιος εμποδίων. Σε μια από τις συνεντεύξεις του, ο Σμαραγδής αποκάλυψε ότι δέχτηκε μέχρι και απειλές κατά της ζωής του για να μην προχωρήσει. Για ποιον λόγο; «Διότι η ταινία θα επαναφέρει στο κέντρο τις ουσίες του Καποδίστρια. Και δεν τις θέλουν, είτε είναι ξένα κέντρα είτε Ελληνες που υπηρετούν τα ξένα κέντρα. Καθαρές κουβέντες, που λένε και στο χωριό μου».
Ο Καποδίστριας «ήταν ένα κομβικό πρόσωπο για να γίνει η Ελλάδα αυτό που έπρεπε να γίνει. Γι’ αυτό τον δολοφόνησαν, για να μη γίνει» δηλώνει. Πριν από χρόνια, όταν ο Σμαραγδής δίδασκε στο Πάντειο, είχε πάλι δεχθεί απειλές ότι θα τον σκοτώσουν. Ηταν τότε η πρώτη φορά. Ενημέρωσε για τις απειλές πέντε άτομα, συμπεριλαμβανομένου του πρύτανη, και παραιτήθηκε. Τότε ήταν που «κατάλαβα πως η Παιδεία στην Ελλάδα είναι προσδιορισμένη από συγκεκριμένα κέντρα του εξωτερικού». Με τον «Καποδίστρια», ο Σμαραγδής θεωρεί πως το χρέος του το έκανε. Ολοι, όμως, ελπίζουμε πως θα συνεχίσει να φτιάχνει σπουδαίες ταινίες. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που να φωτίζουν το σκοτάδι.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΜΑΡΑΓΔΗΣ
Σκηνοθέτης
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Γεννήθηκε το 1946 στην Κρήτη. Σπούδασε σκηνοθεσία στη Σχολή Σταυράκου και συνέχισε στο Πανεπιστήμιο Paris VIII, στο Παρίσι. Πρωτοεμφανίστηκε με τη μικρού μήκους ταινία «Δύο τρία πράγματα», που κέρδισε το πρώτο βραβείο στο Ελληνικό Φεστιβάλ της Αθήνας το 1972 και τιμητική διάκριση στο Φεστιβάλ του Μόντρεαλ. Το 1975, η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους, «Το κελί», βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Το 1981 έφτιαξε για την κρατική τηλεόραση την ταινία «Καλή σου νύχτα, κυρ Αλέξανδρε», για τον Παπαδιαμάντη. Το 2007, η ταινία του «El Greco» απέσπασε 8 βραβεία και βρίσκεται στην 5η θέση της λίστας του box office ελληνικών ταινιών όλων των εποχών. Το 2012, το «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι», με πρωταγωνιστές όπως οι Κατρίν Ντενέβ και Σεμπάστιαν Κοχ, σημείωσε διεθνή επιτυχία, ενώ ο «Καποδίστριας» θα κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους τα Χριστούγεννα. Εχει διδάξει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και σε σχολές κινηματογράφου. Το 2024 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών.
