Ποιος ήταν ποιος ο τελευταίος των «μεγάλων» που απεβίωσε πρόσφατα. Το ξύλο από τους καραμπινιέρους και η αποκάλυψη για τη Μαρία Κάλλας
Απόγονος και μέλος ιστορικής οικογένειας αγωνιστών από την Αιτωλοακαρνανία, ο Νικόλαος Φαρμάκης, ο τελευταίος των «μεγάλων» που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες ημέρες, άφησε την παρακαταθήκη του τόσο με την έντονη δράση του όσο και με τις μαρτυρίες του ως αυτόπτης μάρτυρας σημαντικών ιστορικών γεγονότων. Συνεχίζοντας την παράδοση, ως βουλευτής της ΕΡΕ (πέμπτος βουλευτής της οικογενείας στην ίδια εκλογική περιφέρεια), παρακολούθησε τις πολιτικές, τις οικονομικές και τις κοινωνικές εξελίξεις του προηγούμενου αιώνα και σε πολλές από αυτές διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο.
Γεννημένος το 1929, τότε που οι ΗΠΑ συγκλονίζονταν από τον σφοδρό σεισμό του οικονομικού Κραχ, βίωσε από κοντά τη φρίκη των Δεκεμβριανών και τα κομμουνιστικά εγκλήματα, ενώ γνώρισε όσο ελάχιστοι τους πρωταγωνιστές του ελληνικού δράματος.
Στα 14 χρόνια του, την περίοδο της Κατοχής, εντάχθηκε στην οργάνωση Χ του Γεωργίου Γρίβα ως ο αγγελιαφόρος της. Ηταν τότε που συνέβη ένα από τα περιστατικά, που θεωρούσε ότι άλλαξαν για πάντα τη ζωή του, όπως αποκάλυψε σε συνέντευξή του στην «κυριακάτικη δημοκρατία» και στον Παναγιώτη Λιάκο πριν από πέντε χρόνια. «Προς το τέλος του έτους (1943) είχα χτυπήσει μία καθηγήτρια που μας δίδασκε ιταλικά. Τότε, σε ορισμένα σχολεία δίδασκαν ιταλικά και γερμανικά. Επειδή δεν ήξερα το μάθημα, η δασκάλα σήκωσε τον χάρακα και με χτύπησε. Τη χτύπησα κι εγώ με τον χάρακα. Με πήγαν στην καραμπινιερία. Με έδειραν αλύπητα. Με ζωστήρες. Αν δεν ήταν ο Δημήτρης Ράλλης, ο γιος του Γιάννη -του τότε πρωθυπουργού-, τα πράγματα θα ήταν χειρότερα. Ευτυχώς, η μητέρα μου ήταν φίλη με τη γυναίκα του. Εμαθε η μάνα μου τι έγινε, του τηλεφώνησε κι αυτός ήρθε στην καραμπινιερία, στην οδό Αμερικής. Με πήρε από εκεί, με τράβηξε κυριολεκτικά. Σέρνοντας με έβαλε στο αυτοκίνητο. Δεν θα ξεχάσω, όμως, ποτέ μια κοπέλα. Μαυριδερή, με φουσκωμένα μάγουλα. Ελεγε χαιρέκακα στα ελληνικά “‟καλά του κάνανε του παλιόπαιδου που χτύπησε την Ιταλίδα”».
Ερωτηθείς αν έμαθε ποια ήταν αυτή η κοπέλα, ο Νίκος Φαρμάκης απάντησε: «Δυστυχώς, ναι. Εμαθα. Τότε στην Πανεπιστημίου υπήρχε το κατάστημα ‟Αγροτικόν. Τώρα είναι η ‟Αγροτική Γωνιά, ένα μπακάλικο. Μία φορά τον μήνα κάναμε τις αγορές μας από εκεί και ένας υπάλληλος μας τα έφερνε στο σπίτι. Οταν έγινα καλά και μπόρεσα ξανά να περπατήσω -μια και από το ξύλο που είχα φάει από τους Ιταλούς αυτό για ένα διάστημα ήταν αδύνατον) πήγα στο ‟Αγροτικόν. Είχα μάθει ότι αυτός ο καταστηματάρχης ήταν ο προμηθευτής της καραμπινιερίας. Από εκείνον ενημερώθηκα ότι η μαυριδερή Ελληνίδα με τα φουσκωμένα μάγουλα ήταν η ερωμένη του Ιταλού φρουράρχου. Στη Μαρία Κάλλας αναφέρομαι! Η Κάλλας έφυγε από την Ελλάδα μαζί με τον Ιταλό φρούραρχο».
Επειδή είχε επιτεθεί στη δασκάλα του, με απόφαση του υπουργού Παιδείας Λούβαρη, ο Νίκος Φαρμάκης απεβλήθη για έναν χρόνο από όλα τα σχολεία. «Δεν το είπα στη μητέρα μου και, όποτε είχαμε μαθήματα, διότι επί Κατοχής τα σχολεία άνοιγαν και έκλειναν ανά διαστήματα, της έλεγα ότι πηγαίνω στο σχολείο. Αντ’ αυτού, πήγαινα στον Βασιλικό Κήπο και καθόμουν. Εκεί γνώρισα τρεις Ευέλπιδες και αυτοί με στρατολόγησαν στη Χ. Ενας από αυτούς με ρώτησε μια μέρα εάν θέλω να μπω σε μια οργάνωση που θέλει να φέρει πίσω τον βασιλιά. “Βεβαίως”, απάντησα, “εγώ ορκίστηκα στον βασιλέα όταν γράφτηκα στην ΕΟΝ (Εθνική Οργάνωση Νεολαίας)”» ανέφερε.
Στα τέλη του 1943, μετά τη σχετική εκπαίδευση, ο Φαρμάκης απέκτησε όπλο και έγινε μέλος της ομάδας που διοικούσε ο κατόπιν δολοφονηθείς από τους κομμουνιστές Ηλίας Ρογκάκος στον Λυκαβηττό.
Η συγκλονιστική μαρτυρία για τα Δεκεμβριανά του 1944 και η άποψή του για τη θέση της Μόσχας
Στη μάχη της Αθήνας στα Δεκεμβριανά πολέμησε στο φυλάκιο της Σόλωνος, ένα διώροφο σπίτι στον αριθμό 142. Μαζί με άλλους 22 συμπολεμιστές του κράτησαν επί πέντε ημέρες, έως ότου ήλθαν οι Αγγλοι και εκκαθάρισαν την περιοχή. Επειδή μιλούσε αγγλικά, ακολούθησε τους Αγγλους στις επιχειρήσεις τους στην Πλάκα και στο Παγκράτι. Εκτοτε ανήκε στο Special Forces Club του Λονδίνου. Εκείνη την εποχή συζητούσε με τους επιστήθιους φίλους και συμμαθητές του Παύλο Μελά, εγγονό του Παύλου Μελά, και Γιώργο Κετσέα, να δώσουν εξετάσεις στη Σχολή Ευελπίδων. Η μητέρα του αρνείτο κατηγορηματικά να δώσει τη συγκατάθεσή της. «Εάν ο Νίκος επέζησε, δεν θέλω να τον δω ούτε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα ούτε απόστρατο για τη συμμετοχή του σε κάποιο κίνημα, διότι σίγουρα θα συμμετάσχει. Το παιδί θα πάει να σπουδάσει στην Αμερική» έλεγε.
Συγκλονιστική ήταν η περιγραφή του Φαρμάκη από τις στιγμές εκείνες. Ηταν 3 Δεκεμβρίου 1944, όταν μετέβη στο φυλάκιο της Χ δίπλα στον Ευαγγελισμό με το ποδήλατό του, για να μεταφέρει πυρομαχικά. Διηγήθηκε προ καιρού ο ίδιος στο περιοδικό «ΕΣΤΙΑΖΩ»: «Την ώρα που κάνω την παράδοση, βλέπω εξαγριωμένο κόσμο να πηγαίνει στο σπίτι του Γεωργίου Παπανδρέου επί της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας. Κατευθύνθηκα προς το Σύνταγμα και από την πίσω πόρτα μπήκα στα Παλαιά Ανάκτορα, νυν Βουλή. Μας είχαν δώσει μια ταυτότητα που επέτρεπε την ελεύθερη είσοδο στο κυβερνητικό κτίριο. Μου είπαν να ανέβω στον πρώτο όροφο και να εγκατασταθώ στο πρώτο παράθυρο δεξιά, βλέποντας την πλατεία.
Στο οπτικό μου πεδίο είχα τη Διεύθυνση της Αστυνομίας, γωνία Πανεπιστημίου και Β. Σοφίας. Διέκρινα τον Αγγελο Εβερτ, τον οποίο γνώριζα, να παρακολουθεί με τρεις τέσσερις υψηλόβαθμους αστυνομικούς την είσοδο του πλήθους στο Σύνταγμα. Η δική μας εντολή ήταν να πυροβολήσουμε όταν θα έφθαναν στον Αγνωστο Στρατιώτη. Ξαφνικά οι διαδηλωτές προφανώς επιτέθηκαν σε έναν ένστολο αστυνομικό, γωνία Σταδίου και πλατεία Συντάγματος, και τον διαμέλισαν, πετάγοντας στην αρχή ένα πόδι, μετά ένα χέρι και μετά άλλα μέλη του σώματός του. Τότε ο Εβερτ βγάζει ένα μαντίλι από το σακάκι του και το κουνάει. Ηταν το σύνθημα για τους πυροβολισμούς. Οι 40 αστυνομικοί που ήταν παραταγμένοι άνοιξαν πυρ κατά βούλησιν. Σε λιγότερο από 15 λεπτά η πλατεία άδειασε από τους περίπου 200.000 διαδηλωτές που την είχαν κατακλύσει. Υπήρξαν λίγοι νεκροί και περισσότεροι τραυματίες, διότι για έναν λόγο που δεν γνωρίζω στο πυρ ομαδόν οι τραυματίες υπερισχύουν των νεκρών».
Δεν ήθελε ο Ποπόφ
Στην ερώτηση αν η Μόσχα ήθελε τη σύγκρουση στην Ελλάδα, ο Νίκος Φαρμάκης απάντησε: «Είμαι βέβαιος πως όχι. Ο Γιάννης Ιωαννίδης, ο τότε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, γράφει ότι ήταν άρρωστος και τον Σεπτέμβριο τον επισκέφθηκε ο Ποπόφ. Τον ρώτησε ‟“πάτε να κάνετε κίνημα;”. Ο Ιωαννίδης απάντησε ‟“ναι”. Ο Ποπόφ απόρησε. ‟Δεν ξέρετε ότι θα φτάσουν οι Αγγλοι; Θα πολεμήσετε και εναντίον των Αγγλων;”. Και σ’ αυτό απάντησε “‟ναι” ο Ιωαννίδης. Τότε, όπως γράφει ο ίδιος ο τότε γ.γ. του ΚΚΕ, ο Ποπόφ έκανε έναν μορφασμό αποδοκιμασίας και σηκώθηκε και έφυγε χωρίς καν να αποχαιρετήσει τον Ελληνα… σύντροφο».
Οι σημαντικές φιλίες στις Ηνωμένες Πολιτείες
Μετά την ολοκλήρωση των γυμνασιακών σπουδών του, το 1947, ο Νίκος Φαρμάκης μετέβη στις ΗΠΑ με το πλοίο «Νέα Ελλάς» που εκτελούσε τη γραμμή Πειραιάς – Νέα Υόρκη. Για έξι μήνες παρακολούθησε μαθήματα σε ειδικό σχολείο προετοιμασίας (prepschool) και στη συνέχεια σπούδασε Business Administration με ειδικότητα Finance of Industry. Τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και το καλοκαίρι ταξίδεψε από το Πρόβιντενς, όπου ήταν η έδρα του πανεπιστημίου, στη Νέα Υόρκη. Εκεί είχε την ευκαιρία να γνωριστεί με την υψηλή κοινωνία της αμερικανικής μεγαλουπόλεως και να συνάψει φιλίες με μετέπειτα σημαντικούς παράγοντες της πολιτικής και της οικονομίας.
Η επιστροφή για να καταταγεί, η μελέτη για την Pirelli και οι δύο βουλευτικές θητείες του
Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 επέστρεψε στην Ελλάδα έπειτα από διαταγή του στρατάρχη Παπάγου να επιστρέψουν για να καταταγούν οι φοιτητές εξωτερικού.
Συγκεκριμένα είχε πει: «Από τους 35 που σπουδάζαμε στην Αμερική, γυρίσαμε 11, ανάμεσά τους και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, εγγονός του Εθνάρχη. Επειδή είχαν σκοτωθεί πολλοί ανθυπολοχαγοί στον συμμοριτοπόλεμο, μόνιμοι και έφεδροι, η εκπαίδευσή μας συμπτύχθηκε και έκανα τρεις μήνες στη Σχολή Πεζικού Σύρου και τρεις μήνες στη Σχολή Πυροβολικού στο Μεγάλο Πεύκο. Τοποθετήθηκα στο 107 Σύνταγμα Πυροβολικού, με τον βαθμό του έφεδρου ανθυπολοχαγού, το οποίο ευρίσκετο εις τα Κρούσια Ορη σε αντίσκηνα, μια διχάλα οροσειράς που περνάει στη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία. Αποστολή μας ήταν να εκκαθαρίζουμε όποιον ένοπλο προσπαθούσε να περάσει τα σύνορα».
«Εκείνη την περίοδο είχαν εγκλωβιστεί περίπου 1.500 συμμορίτες, οι οποίοι κυρίως κατευθύνονταν στην Αλβανία. Υπηρέτησα στον φιδότοπο, όπως τον ονομάζαμε επειδή υπήρχαν πολλά φίδια και κυρίως σαΐτες, επί 19,5 μήνες. Στη συνέχεια πήρα μετάθεση για το Α2 ΓΕΣ, απ’ όπου απεσπάσθην εις τον στρατιωτικό οίκο του στρατάρχη και στη συνέχεια έγινα υπασπιστής του υπουργού Αμύνης Π. Κανελλόπουλου, όπου η θέση προέβλεπε ταγματάρχη. Εκεί τελείωσα τη στρατιωτική θητεία μου έπειτα από τριάμισι χρόνια. Εργάστηκα στην εταιρία ΕΘΕΛ, προϊόντα ελαστικών, όπου εξ ιδίας πρωτοβουλίας έκανα μια μελέτη για την εγκατάσταση βιομηχανίας παραγωγής ελαστικών αυτοκινήτων. Την πρότεινα και την απεδέχθη η Pirelli, συγκεκριμένα ο Αλμπέρτο Πιρέλι, ο οποίος μου ανέθεσε το ‟turn-key-project, δηλαδή να βρω τον χώρο, να κτίσω το εργοστάσιο, να προσλάβω προσωπικό, να βάλω τα μηχανήματα και να το παραδώσω στην Pirelli. Αρχισα το 1958 και τελείωσα το 1961».
«Αφού έγιναν τα εγκαίνια παρουσία της βασιλικής οικογένειας, ο Τάκος Μακρής, τότε υπουργός κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή, μου είπε ότι κατ’ εντολήν του πρωθυπουργού και αρχηγού της ΕΡΕ έπρεπε να συμμετάσχω στις εκλογές του Οκτωβρίου 1961 εις τη Β΄ Περιφέρεια Αθηνών. Εγώ απήντησα ότι θα δεχόμουν να πάω υποψήφιος μόνο στον νομό Αιτωλοακαρνανίας, όπου υπήρχε οικογενειακή παράδοση. Οπερ και εγένετο, και εξελέγην βουλευτής. Επανεξελέγην στις εκλογές του ’63, παρά τη μεγάλη πτώση του κόμματος. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης βουλευτικής περιόδου μου μετέβην στην Κύπρο, στο όρος Μανσούρα, και συμμετείχα στην ομάδα Σαμψών».
«Παραλλήλως, συνεδέθην φιλικώς με τον Τάσσο Παπαδόπουλο και είχα σε αρκετές ευκαιρίες συνάντησης με τον Μακάριο. Στις εκλογές του ’64, επειδή ο βουλευτής που εξελέγη αντ’ εμού, ο Τρικούπης, δεν ήταν εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους, κατέφυγα στο Εκλογοδικείο που με δικαίωσε. Μία ημέρα προτού κοινοποιηθεί η απόφαση, μου κατέστη σαφές ότι το αίτημά μου δεν μπορεί να ικανοποιηθεί, διότι ο Ανδρέας Παπανδρέου, υιός του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, δεν ήταν ούτε αυτός εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους. Τότε κατάλαβα τι σημαίνει Ελλάς. Επέστρεψα στον ιδιωτικό τομέα και προσελήφθην ως σύμβουλος του Μποδοσάκη στα θέματα Μέσης Ανατολής. Εν συνεχεία άνοιξα την αγορά πετρελαίου του Ιράκ και συνεργάστηκα με τον Σταύρο Νιάρχο. Από εκεί έπαιρνε το πετρέλαιο για το διυλιστήριο και για μεταπώληση. Υστερα από αρκετά χρόνια με προσέλαβε ο Παναγιώτης Αγγελόπουλος ως εκπρόσωπό του για επαγγελματικά και προσωπικά του θέματα έως τον θάνατό του. Παραλλήλως ασχολήθηκα με το εμπόριο πετρελαίου στη Μέση Ανατολή, εκπροσωπώντας μεγάλες αλλοδαπές εταιρίες έως το 2012».
Οι πρώτες μέρες της επταετίας
Την 21η Απριλίου ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, τον οποίο είχε γνωρίσει στη Σχολή Πυροβολικού και έβλεπε συχνά έκτοτε και ως πολίτης, τον πρότεινε ως υπουργό Εξωτερικών, αλλά ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αρνήθηκε. Του προτάθηκε τότε το υπουργείο Δημοσίας Ασφαλείας, το οποίο δεν δέχθηκε, με αποτέλεσμα επί μία εβδομάδα οι θέσεις των δύο υπουργείων να είναι κενές. Τη συγκεκριμένη εβδομάδα ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, λόγω απασχολήσεώς του στο Πεντάγωνο, ενώ είχε ορκιστεί υπουργός Προεδρίας, του ανέθεσε την εκπροσώπηση στην οδό Ζαλοκώστα και αυτή ήταν η επίσημη δραστηριοποίησή του κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού καθεστώτος.
