Βρισκόμουν στο γραφείο του καθηγητή «μου». Ηταν αργά το απόγευμα και όπως το συνήθιζε, όταν καθυστερούσα να τον επισκεφθώ με δείγμα δουλειάς μου για την ελέγξει, με είχε φωνάξει στο γραφείο του για συζήτηση.
Ομολογώ ότι οι συζητήσεις αυτές μου φαίνονταν περιττές, αφού κινούνταν έκτος πλαισίου του θέματός μου.
Αργότερα κατάλαβα ότι ήταν το «φροντιστήριο» για το διδακτορικό αλλά και ουσιαστική ζύμωση στον όρο που του άρεσε υπερήφανα να προφέρει με ερασμιανή προφορά: a-ka-di(ai)-mai(ai)kos pol-i(ai)t-i(ai)s.
Εκείνη την ημέρα λοιπόν συζητούσαμε για τις τακτικές στο πλαίσιο διακυβέρνησης που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό ενός κράτους υπό συνθήκες υψηλής κοινωνικής πίεσης. Με ρώτησε υπό ποιες προϋποθέσεις ένας λαός θα μπορούσε να αποδεχθεί ιδιαιτέρως σκληρές αποφάσεις για τον ίδιο και το μέλλον του. Η ερώτηση με αιφνιδίασε. Θυμάμαι ότι ακόμα δεν είχα ξεπεράσει τη νευρικότητα που ο κάθε υποψήφιος διδάκτορας έχει μπροστά στον καθηγητή «του». Νόμιζα ότι κάθε ερώτηση έχει κάποιο έπαθλο ή κάποια τιμωρία. Σωστή απάντηση / επιβράβευση, λάθος απάντηση / τιμωρία. Πέρασε καιρός ώστε να κατανοήσω ότι η μοναδική επιβράβευση που μπορεί να περιμένει ο ακαδημαϊκός πολίτης είναι η οριστική εγκατάλειψη του ενοχικού συνδρόμου από την καθημερινότητα του.
Του απάντησα ότι ο χομπεσιανός φόβος περί των κινδύνων που ελλοχεύουν μέσα από τη φυσική κατάσταση διατηρεί ενωμένη μια οργανωμένη κοινωνία. Ναι, ο φόβος είναι μια εφαρμογή. Δεν δέχθηκε την απάντησή μου. Μου είπε ότι, αν μια κοινωνία εθιστεί στον φόβο, περνά το στάδιο της απάθειας και στη συνέχεια φτάνει στο επίπεδο της άκρατης βίας. Θυμήθηκα τη φράση αυτή ξανά παρακολουθώντας την εξέλιξη της Αραβικής Ανοιξης στη Λιβύη.
Επιστροφή στο σήμερα, συζητώντας τη φορά αυτή εγώ με φοιτήτριά μου, που είχε μόλις επιστρέψει από εξάμηνη παραμονή στην Κίνα. Τη ρώτησα τι της έκανε αρνητική εντύπωση εκεί, αφού μου απαρίθμησε πολλά θετικά. Ο αυτοματοποιημένος τρόπος που οι Κινέζοι κινούνται, μιλούν και αντιδρούν, αποτέλεσμα, όπως η ίδια υποστήριξε, ενός εκπαιδευτικού συστήματος που θυμίζει έντονα το αντίστοιχο βικτοριανό του 19ου αιώνα στην Αγγλία. Ο εμποτισμός μιας κοινωνίας στον φόβο δεν έχει τα αποτελέσματα που οι θιασώτες διακυβέρνησης αλά οργουελιανού «1984» επιθυμούν. Οι φοβικές κοινωνίες άλλωστε δεν επικράτησαν ποτέ στον διεθνή ανταγωνισμό. Για παράδειγμα, η Σοβιετική Ενωση υποστήριζε σχεδόν από την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου ότι οι ΗΠΑ θα καταρρεύσουν λόγω της τρυφηλότητας και της υπερβολικής ελευθερίας που οι νέοι της απολάμβαναν. Τελικώς, ήταν οι νέοι της ΕΣΣΔ που έκαναν ουρές χιλιομέτρων για να δοκιμάσουν το Big Mac όταν άνοιξαν τα πρώτα McDonald’s στην Κόκκινη Πλατεία κι αφού το Τείχος του Βερολίνου είχε ήδη καταρρεύσει. Λίγο αργότερα ο Γκορμπατσόφ θα διαφήμιζε πιτσαρία!
Πίσω, στο βροχερό μεσημέρι, στη βορειοανατολική Αγγλία. Του είπα ότι μια άλλη μέθοδος είναι αυτή του τροχού και του χάμστερ, πείραμα από τον κλάδο της κοινωνικής ψυχολογίας. Αφήνεις μια εβδομάδα τον τροχό στο κλουβί ενός χάμστερ και στη συνέχεια για άλλη μια εβδομάδα τού τον στερείς. Από τη στιγμή που οι ατέλειωτοι κύκλοι στον τροχό είναι η μοναδική διασκέδαση του χάμστερ, το να του τον στερείς φαντάζει ως η μεγαλύτερη τιμωρία. Μου απάντησε ότι αυτού του είδους η τακτική μπορεί να λειτουργήσει σε υπανάπτυκτες κοινωνικοοικονομικά συλλογικότητες, αλλά αποτελεί καταστροφική συνταγή για τις σύγχρονες κοινωνίες, μια και οι τεχνολογικές εξελίξεις απαιτούν πολίτες με υψηλό επίπεδο συνειδητότητας που να είναι σε θέση να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες.
Του ζήτησα τη δική του θέση. Μου είπε ότι δεν υπάρχει απάντηση, αλλά μόνο ορθολογική διαδικασία εφαρμογής. Τον ρώτησα τι εννοούσε και τότε αυτός μου έδωσε τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη. Δεν συζητήσαμε ποτέ ξανά για το ίδιο θέμα. Ισως γιατί ο Αριστοτέλης δεν δίνει «συνταγές διακυβέρνησης» στο έργο του, αλλά διαδικασίες ώσμωσης, ωρίμανσης και προετοιμασίας της κοινωνίας για τις στιγμές που θα λειτουργήσει ως αδιαίρετο σύνολο εμπρός σε μια κρίση. Κι αυτό πρέπει να κάνουμε από εδώ και πέρα. Να κατανοήσουμε δηλαδή ότι σε αυτήν την καταιγίδα είμαστε όλοι μαζί και όλοι μαζί θα περάσουμε την έρημο.
Δεν θα αφήσουμε κανέναν πίσω. Δεν υπάρχουν Ιφιγένειες εδώ. Στο τέλος της ημέρας οι διαδικασίες και η μεθοδολογία αντιμετώπισης των σημερινών αδιεξόδων θα χαρακτηρίσουν την Ελλάδα των πολλών επόμενων δεκαετιών. Συντεταγμένα θα βγούμε από την έρημο, αφού η σωτηρία της κοινωνίας είναι ο μοναδικός ουσιαστικός μονόδρομος για την ορθολογική άσκηση της πολιτικής.
