O αγώνας του Εθνομάρτυρα της Σμύρνης Αγ. Χρυσοστόμου, που δεν εγκατέλειψε το ποίμνιο, ούτε απέφυγε το μαρτύριό του, μέσα από το έργο «Μικρασία, Χαίρε» ενός αυτόπτη μάρτυρα, του Ηλία Βενέζη
Η πορεία ενός μάρτυρα, ενός ήρωα, πάντοτε αναδύει εντός μας απορίες και προβληματισμούς, που ίσως δεν θα μπορέσουν ποτέ να απαντηθούν. Πώς πορευόταν έως το μαρτύριο;
- Από την Ελένη Σοφία Ρικου*
Πώς πήρε την απόφαση να συνεχίσει και να μη σώσει τον εαυτό του; Ο Αγιος Χρυσόστομος Σμύρνης είχε ένα φριχτό μαρτύριο, που οι ιστορικές πηγές αποδεικνύουν ότι επρόκειτο για μια συνήθη τακτική των Τούρκων, δυστυχώς.
Ποιος ήταν ο Αγιος όμως αυτός, ο οποίος δεν εγκατέλειψε το ποίμνιό του και δεν απέφυγε το μαρτύριό του; Στο έργο του Ηλία Βενέζη «Μικρασία, Χαίρε», ενός αυτόπτη μάρτυρα πολλών τραγικών που συνέβησαν στη Μικρά Ασία τότε, περιγράφεται όχι μόνο η προσωπικότητα του Αγίου, αλλά και ο αγώνας του, αγώνας όχι λόγων και θεωριών αλλά έργων!
1902… Είκοσι χρόνια πριν στη Μακεδονία ο Μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος προΐστατο ενός εθνικού αγώνος, ο οποίος έμελλε να διαγράψει την ακτίνα του προσωπικού του έπους, όπως ένας κύκλος μέσα στον οποίο κυριαρχεί η αγάπη για την πίστη και την πατρίδα. Ο μετέπειτα μάρτυς της Ορθοδοξίας και της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας συνειδητά και προφητικά δήλωνε στον Πατριάρχη Ιωακείμ τον Γ’: «Ἐν ὃλη τῇ καρδίᾳ καὶ τῇ διανοίᾳ θὰ ὑπηρετήσω τὴν Ἐκκλησίαν καὶ τὸ Γένος. Καὶ ἡ μίτρα, τὴν ὁποίαν αἱ ἃγιαι χεῖρες σου ἐναπέθεσαν ἐπί τῆς κεφαλῆς μου, ἐάν πέπρωται νὰ ἀπωλέση ποτὲ τὴν λαμπηδόνα τῶν λίθων της, θὰ μεταβληθῇ εἰς ἀκάνθινον στέφανον μάρτυρος ἱεράρχου».
Αυτή η αίσθηση τον συνόδευε έως και τη Σμύρνη, όπου και ανέλαβε αργότερα Μητροπολίτης. Οπως και αργότερα θα παραδεχθεί στον Γ. Ι. Αναστασιάδη, έχοντας το βλέμμα του στραμμένο στην τοιχογραφία όπου εικονιζόταν το μαρτύριο του Αγίου Πολυκάρπου, πρώτου επισκόπου Σμύρνης: «Ἐγὼ ἀνέκαθεν ἒχω τὸ προαίσθημα μαρτυρικοῦ θανάτου…». Παρόλο, λοιπόν, που είχε αυτήν τη διαίσθηση, μήπως προσπάθησε να την αποφύγει; Μήπως σταμάτησε να συντρέχει χήρες, ορφανά και αγωνιστές στο δίκαιό τους; Οχι, όχι μόνον δεν αποστασιοποιήθηκε, αλλά ενεργά δραστηριοποιούταν. Σας προτρέπω να μελετήσετε αυτό το μικρό βιβλίο, μέσα στο οποίο όμως περιγράφεται μια μέγιστη προσωπικότητα. Εδώ ενδεικτικά θα σταθούμε στον αγώνα του Αγίου, που δείχνει ότι δεν υπήρξε αμέτοχος των όσων διαδραματίζονταν κοινωνικά και εθνικά.
Στη Μακεδονία
Στη Μακεδονία οργάνωσε και ενίσχυσε τον αγώνα των Ελλήνων υπέρ βωμών και εστιών, που απειλούνταν και κακοποιούνταν από τους Τούρκους, τους Βούλγαρους και τους Ρουμάνους. Στον πρώτο του ενθρονιστήριο λόγο τονίζει ότι αποστολή του είναι να εμπνεύσει την κατάνυξη της καρδιάς, να εμφυσήσει το θάρρος και την ελπίδα, να ανοίξει τους κρουνούς της αγάπης, να συντονίσει τα αισθήματα και να ωθήσει στα έργα του φωτός, να εμπνεύσει στην κατασκευή ιδρυμάτων ευποιίας, απαύγασμα της αγάπης του πλησίον, στέρεες στήλες των ευγενών αισθημάτων του ανθρωπισμού και ακατάλυτα τείχη των ιερών εθνικών δικαίων και προνομίων.
Εμεινε στις δηλώσεις; Οχι! Γύριζε στα χωριά της Μακεδονίας ο Δεσπότης, νουθετούσε, εγκαρδίωνε, προσπαθούσε να επαναφέρει τους σχισματικούς στην Ορθοδοξία, έπαιρνε πίσω εκκλησιές και σχολειά που είχαν καταλάβει οι Βούλγαροι με τη βία. Εγκαινίαζε εκπαιδευτικά, κοινωνικά και φιλανθρωπικά προγράμματα. Εχτιζε σχολειά, εκκλησίες, εργαστήρια απόρων, ορφανοτροφεία, λαϊκά αναγνωστήρια, τεχνικά έργα ύδρευσης, στεφάνωνε νικητές σε αθλητικού αγώνες, τους οποίους διοργάνωνε και απένειμε έπαθλα κ.ά.
Επιθέσεις
Η τόλμη του προκάλεσε Βούλγαρους και Τούρκους. Αρχισαν εναντίον του οι δολοφονικές επιθέσεις. Το γεγονός που έφερε την απέλασή του με τη βία από τη Μακεδονία, μεταφέροντάς τον στον μελλοντικό τόπο του μαρτυρίου του, τη Σμύρνη, ήταν ότι αψήφησε την απαγόρευση του βαλή της Θεσσαλονίκης Ρεούφ πασά να περιοδεύει στην επαρχία του. Η κύρια αφορμή στάθηκε ότι χοροστάτησε στην κηδεία ενός Ελληνα που είχαν σκοτώσει, τον Αθανάσιο Δάρα.
Μόνη του παράκληση ήταν η εξής, όταν έμαθε το αμετάκλητο της απομάκρυνσής του από τη Μητρόπολή του: «..Ἐν περιπτώσει μεταθέσεώς μου ἐντεύθεν ἐνεργήσατε νὰ μετατεθῶ εἰς Ἀδριανούπολιν, ὃπως δυνηθῶ νὰ ἀγωνισθῶ ἐκ νέου εἰς την πρώτην γραμμήν τοῦ πυρός, καὶ ἐν ᾗ περιπτώσει ἢθελον πέσει, νὰ πέσῳ ὡς ἀετός καὶ οὐχί νὰ ἀποθάνῳ ἀδρανῶν εἲς τινα ὀρνιθῶνα τῆς Ἀνατολῆς. Ζητῶ Σταυρόν, μεγάλον Σταυρόν, ἐπί τοῦ ὁποίου νὰ δοκιμάσω τὴν εὐχαρίστησιν καθηλούμνεος καὶ, μὴ ἒχων ἓτερον τι νὰ δώσω πρὸς σωτηρίαν τῆς ἡμετέρας λατρευτῆς πατρίδος, νὰ δώσω τὸ αἷμα μου».
Μεγάλος Σταυρός
Κι έτσι έγινε. Ο Σταυρός ήρθε μεγάλος, τόσο που καθηλώνει όποιον έως σήμερα αλλά και στο μέλλον μάθει γι’ αυτόν. Στη Σμύρνη συνέχισε την ίδια πορεία προς όφελος του ποιμνίου του, φιλανθρωπικά και κοινωνικά. Επιπλέον, προΐστατο σ’ έναν ιδιαίτερο αγώνα που είχε αρχίσει όταν συνειδητοποίησε για τη μέλλουσα προδοσία του Ελληνισμού της Σμύρνης. Επρόκειτο για την ένοπλη αντίσταση τη λεγόμενη «Μικρασιατική Αμυνα». Για τον σκοπό αυτό ο Εθνάρχης Μάρτυρας Χρυσόστομος της Μικρασίας χρησιμοποίησε τα αργυρά σκεύη των εκκλησιών, όλα τα έσοδα των Μητροπολιτών, τη φορολογία των χριστιανών, έσοδα από εράνους κ.ά. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε να οργανωθεί επαρκώς η ένοπλη αντίσταση.
Ο Δεσπότης οδηγημένος από τον διοικητή Σμύρνης, Νουρεδίν πασά, ο οποίος τον μισούσε θανάσιμα, διότι είχε καταφέρει στο παρελθόν να πείσει τους Αρμοστές των Μεγάλων Δυνάμεων να τον διώξουν από τη Σμύρνη λόγω της άσχημης συμπεριφοράς του, εγκαταλείφθηκε στη βία του πλήθους και στις εγκληματικές ορέξεις του. Ο Αγιος Χρυσόστομος ἳστατο ἐπί ἡφαιστείου συνεχώς, όπως μαρτυρεί ο Ηλίας Βενέζης. Αλλωστε τα πάθη των ανθρώπων και τα μίση δεν είναι παρά ένα ηφαίστειο και μόνο η Χάρη του Θεού έχει τη δύναμη να τα καταπαύσει. Ομως όσοι ζουν κατά Χριστόν τολμούν να ἳστανται ἐπί ἡφαιστείου, γιατί; Γιατί τολμούν εκεί να επικαλούνται τη Χάρη Του για όλους μας… ακόμα και αν χάσουν την επίγεια ζωή τους… Ας έχουμε την ευχή του!
*Θεολόγος, Ιστορικός
