Στην Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο θα τιμήσουν φέτος την Κοίμηση της Θεοτόκου τα μέλη της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων, εκεί όπου φυλάσσονται οι αναμνήσεις των ξεριζωμένων Eλλήνων.
Η ιστορία των ιερών κειμηλίων, που κρυφά κατάφεραν να φέρουν οι Πόντιοι στην Ελλάδα, μαρτυρεί τους διωγμούς και το αδικοχαμένο αίμα χιλιάδων ανθρώπων που δεν είχαν τη δύναμη να φύγουν και να αφήσουν πίσω τις οικογένειές τους, τα σπίτια τους, την πίστη τους.
Οι εκκλησίες και τα μοναστήρια του Πόντου λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν από τη βάρβαρη συμπεριφορά των Nεοτούρκων. Μουσουλμανικές ομάδες λήστευαν από τα μοναστήρια όλα τα πολύτιμα αντικείμενα και τα ιερά σκεύη, ενώ στη συνέχεια άναβαν φωτιά και τα έκαιγαν ώστε να χαθεί κάθε ίχνος των εγκλημάτων τους, αλλά και να ικανοποιήσουν έτσι το μίσος τους απέναντι στους Ελληνες.
Μοναχοί και μοναχές, βιώνοντας την τουρκική βαρβαρότητα, προσπαθούσαν με όση δύναμη διέθεταν να υπομείνουν τα βασανιστήρια και με ψυχικό σθένος προστάτευαν τα ιερά σκεύη, σώζοντας έτσι την ιστορία, τις παραδόσεις και την πίστη.
Τα έκρυψαν
Το 1923 μοναχοί της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, σε μια προσπάθεια διάσωσης των ιστορικών κειμηλίων, έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Aγίας Bαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το Ευαγγέλιο του οσίου Xριστοφόρου και τον Σταυρό του αυτοκράτορα της Tραπεζούντας Mανουήλ Kομνηνού.
Το 1930 ο Τούρκος πρωθυπουργός δέχτηκε να πάει μία αντιπροσωπία και να παραλάβει τα ιερά κειμήλια που αποτελούν μέχρι σήμερα σύμβολα Ορθοδοξίας και Ελληνισμού του Πόντου. Τότε ο μοναχός Aμβρόσιος Σουμελιώτης, προϊστάμενος στην εκκλησία του Aγίου Θεράποντα της Tούμπας στη Θεσσαλονίκη, πήγε στην Τραπεζούντα στις 14 Οκτωβρίου και λίγες μέρες μετά επέστρεψε όχι μόνο με τα ιερά κειμήλια, αλλά και με τον Πόντο, όπως είχε γράψει τότε ο Λεωνίδας Iασωνίδης, υπουργός Προνοίας της κυβέρνησης του Eλευθερίου Bενιζέλου: «Eν Eλλάδι υπήρχαν οι Πόντιοι, αλλά δεν υπήρχεν ο Πόντος. Mε την εικόνα της Παναγίας Σουμελά ήλθε και ο Πόντος».
Στην αρχή φιλοξενήθηκαν στο Βυζαντινό Mουσείο της Aθήνας, ενώ το 1951, με τη θεμελίωση της Νέας Παναγίας Σουμελά στη Βέροια, η καρδιά του Πόντου άρχισε πάλι να χτυπά. Η εικόνα, ο Τίμιος Σταυρός και το Ευαγγέλιο μεταφέρθηκαν στο Βέρμιο, όπου φυλάσσονται μέχρι σήμερα.
• Στην εικόνα της Θεοτόκου διακρίνονται μόνο τα διαγράμματα της Θεοτόκου και του μικρού Ιησού. Αυτά τονίζονται εντονότερα από την ασημένια και χρυσωμένη θήκη που τα περιβάλλει με εικόνες, επιγραφές και πολύτιμες πέτρες, που ανάγεται στο 1700, με στέμμα ανεξάρτητο από την εικόνα. Επάνω υπάρχει τυπωμένη η επιγραφή: «ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ ΣΟΥΜΕΛΙΩΤΙΣΑ» και κάτω «ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΓΑΘΗ ΤΑΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΥ ΧΕΙΡΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΣΟΥ ΑΡΟΝ ΦΙΛΟΨΙΧΟΝ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΗΝ ΟΙΚΤΗΡΗ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ ΣΟΥ ΕΥ-ΣΤΑΘΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ Κ(ΑΙ) ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΜΙΧΑΛΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1700».
Το στέμμα έχει τυπωμένες διακοσμήσεις λουλουδιών και τα πλαϊνά έχουν τις ίδιες διακοσμήσεις και την επιγραφή: «ΔΕΗΣΙΣ ΜΑΡΙΑΣ ΔΟΜΝΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΕΒΟΝΔΑ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΣΑΝΔΡΑΣ ΜΠΑΛΑΣΑΣ ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΕΛΕΝΗΣ». Η εικόνα και η επίχρυση αργυρή της θήκη, το «καμίσ’», το πουκάμισό της δηλαδή, έχουν περιβληθεί από ξύλινη θήκη.
• Ο Τίμιος Σταυρός ήταν κτήμα του Αυτοκρατορικού Θησαυροφυλακίου του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Εμμανουήλ Γ΄ του Μεγαλοκομνηνού. Το 1390 μ.Χ. τον προσέφερε ως δώρο και ευλογία στην Ιερά Μονή της Παναγίας του όρους Μελά του Πόντου. Από το 1390 έως το 1923 διά αυτού ευλογούν οι πατέρες τα πάντα. Με τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου τάφηκε μαζί με τα άλλα δύο κειμήλια. Το ύψος του σταυρού είναι 22,5 εκ. και το πλάτος του 8 εκ. Οι κεραίες του σταυρού πλην της λαβής περιέχουν Τίμιο Ξύλο.
• Το Ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου είναι μία χειρόγραφη αντιγραφή των τεσσάρων ευαγγελίων και αποτελεί θαύμα της Υπεραγίας Θεοτόκου, το οποίο επιτελέσθηκε επί του οσίου Χριστοφόρου, του τρίτου κτήτορα της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά του Πόντου. Μετά τη δεύτερη ερήμωση του μοναστηριού η Παναγία εμφανίστηκε στον Χριστόφορο και του ζήτησε να αναλάβει την ηγουμενία. Εκείνος δίστασε, διότι θεωρούσε ότι δεν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει στα καθήκοντά του, αφού δεν ήταν μορφωμένος και δεν ήξερε γράμματα. Η Παναγία τον διαβεβαίωσε ότι με την παρέμβασή της θα δώσει λύση σε αυτό το ζήτημα. Ως εκ θαύματος ο όσιος έμαθε γραφή και ανάγνωση και ανέλαβε την ηγουμενία. Απόδειξη αυτού του θαύματος είναι το χειρόγραφο ιερό Ευαγγέλιο. Πρόκειται για ένα περγαμηνό χειρόγραφο κείμενο του 7ου αιώνα (περίπου 690 μ.Χ.).
Φέτος, ύστερα από την προκλητική συμπεριφορά του Τούρκου προέδρου να μετατρέψει την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη σε μουσουλμανικό τέμενος, αλλά και λόγω των γεγονότων που λαμβάνουν χώρα στο Αιγαίο, η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων Χριστίνα Σαχινίδου εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της και κάλεσε όλους τους πιστούς να επισκεφθούν το Βέρμιο στη Μακεδονία, τονίζοντας πως «Η Παναγία Σουμελά μάς ενώνει εδώ και αιώνες και θα μας ενώσει και φέτος στο Βέρμιο».
Κάθε νησί και μια θαυματουργή εικόνα της Κυρίας Θεοτόκου
Την τιμάμε ως Ελευθερώτρια, Γοργοεπήκοο, Ευαγγελίστρια, Γλυκοφιλούσα και εκατοντάδες προσωνύμια ακόμη. Είναι η Παναγία, η μητέρα όλων μας. Σχεδόν σε κάθε ελληνικό νησί ένα μοναστήρι ή ένας ναός, ακόμη και ένα ξωκλήσι τιμάται στο όνομά της.
• Δεσπόζουσα θέση κατέχει το νησί της Τήνου με την Παναγία την Ευαγγελίστρια. Εχει γίνει σημείο αναφοράς της Ορθοδοξίας σε ολόκληρο τον κόσμο. Στον χώρο όπου βρίσκεται σήμερα χτισμένος ο Ι.Ν. της Ευαγγελίστριας υπήρχε παλαιότερα ένας άλλος ναός, του Τιμίου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου. Ο ναός αυτός κάηκε ολοσχερώς από τις επιδρομές των Σαρακηνών τον 12ο αι. Μέσα στον ναό βρισκόταν και η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, την οποία κατά την παράδοση έφεραν από την Κωνσταντινούπολη. Η εικόνα αυτή έμεινε θαμμένη στη γη για περισσότερα από 800 χρόνια. Η Παναγία εμφανίστηκε στη μοναχή Πελαγία, στην οποία υπέδειξε πού βρίσκεται η εικόνα της. Υστερα από ανασκαφές βρέθηκε. Συγκλονιστική υπήρξε η στιγμή που η σκαπάνη του εργάτη συνάντησε την εικόνα και την έκοψε στη μέση. Κι όμως, κατά θαυμαστό τρόπο τόσο το πρόσωπο της Παναγίας όσο και του Αρχαγγέλου έμειναν ανέγγιχτα από την τομή. Επιπλέον, παρόλο που ήταν θαμμένη περισσότερα από 800 χρόνια, τα χρώματά της παρέμειναν «ζωντανά».
• Στην Πάρο τιμάται η Παναγία Εκατονταπυλιανή. Ο ναός βρίσκεται στην Παροικία, πρωτεύουσα της νήσου, και θεωρείται από τους αρχαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς. Στον ναό αποδίδονται δύο ονομασίες: «Καταπολιανή» και «Εκατονταπυλιανή». Και οι δύο είναι σύγχρονες και βρίσκονταν σε παράλληλη χρήση από τα μέσα του 16ου αι. Σήμερα η επίσημη ονομασία του ναού είναι Εκατονταπυλιανή και η παράδοση που διασώζεται για την ονομασία αυτή έχει ως εξής: «Ενενήντα εννέα φανερές πόρτες έχει η Καταπολιανή. Η εκατοστή είναι κλειστή και δεν φαίνεται. Θα φανεί η πόρτα αυτή και θα ανοίξει, όταν οι Ελληνες πάρουν την Πόλη».
• Στα Κύθηρα γιορτάζει η Παναγία Μυρτιδιώτισσα. Ο αρχικός ναός της Παναγίας έχει προσαρμοστεί στη φυσική διαμόρφωση βραχώδους ανοίγματος στο οποίο υπάρχει αβαθής κόγχη για τη φιλοξενία της εικόνας της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, χώρος που υπομνηματίζει στην εύρεσή της. Το νεότερο καθολικό χτίστηκε από τον ηγούμενο Αγαθάγγελο Καλλίγερο στα μέσα του 19ου αιώνα. Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, η εικόνα βρέθηκε το 1160 στην περιοχή της σημερινής μονής από έναν βοσκό, σκηνή η οποία ενσωματώθηκε στην κατώτερη ζώνη του ενδύματος της εικόνας που φιλοτεχνήθηκε από τον Νικόλαο Θεόφιλο Σπιθάκη το 1837.
• Στη Μυτιλήνη εορτάζει η Παναγία της Αγιάσου. Η ιστορία της αρχίζει πριν από περίπου 1.100 χρόνια, την περίοδο της Εικονομαχίας, όταν ο ιερέας Αγάθων έφτασε στη Λέσβο με όσα ιερά κειμήλια μπόρεσε να διασώσει. Ως πολύτιμο φυλαχτό κρατούσε μια αρχαία βυζαντινή εικόνα. Ηταν μία εικόνα της Θεοτόκου που κρατούσε τον Ιησού Χριστό. Μία θαυματουργή εικόνα που της αποδίδονται πολλοί θρύλοι.
• Στη Σάμο τιμάται η Μονή Μεγάλης Παναγίας. Οι μοναχοί Νείλος και Διονύσιος, οι οποίοι μόναζαν στο όρος Λάτρος, στην αρχαία Μίλητο, το 1586 μ.Χ. ίδρυσαν την Ιερά Μονή Μεγάλης Παναγίας, η οποία βρίσκεται στη νότια πλευρά του νησιού. Το καθολικό έχει αφιερωθεί στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η αγιογράφησή της χρονολογείται στο 1596 μ.Χ., σύμφωνα με επιγραφή του δυτικού τοίχου. Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής δουλείας η μονή συνέβαλε στη διατήρηση του ελληνορθόδοξου φρονήματος των Σαμίων, στην καλλιέργεια των γραμμάτων, αλλά και στην ενίσχυση της Επανάστασης του 1821.
• Το Μοναστήρι της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό μπορεί να εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου, αλλά τον Δεκαπενταύγουστο δέχεται επισκέψεις χιλιάδων πιστών. Βρίσκεται στη νότια ακτή της Αμοργού, σε βραχώδη περιοχή, και είναι ορατό μόνο από το πέλαγος. Η παράδοση για την εικόνα της Παναγίας αναφέρει ότι έφτασε στο νησί (θαυματουργικά ή με μοναχούς) από τους Αγίους Τόπους, μέσω Κύπρου, τον καιρό της Εικονομαχίας. Αυτή η προφορική παράδοση καλείται να συσχετιστεί με δύο γεγονότα: ότι ο όσιος Γεώργιος ο Χοζεβίτης καταγόταν από την Κύπρο και ότι έζησε σε μια εποχή που δεν απέχει πολύ από την περίοδο της Εικονομαχίας. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε και το μοναστήρι είναι ένα από τα αρχαιότερα της Ελλάδας.
• Πάτμος, Παναγία η Διασώζουσα. Ο ναός βρίσκεται στο νότιο μέρος της Ι.Μ. του Θεολόγου, από την οποία απέχει μόλις λίγα μέτρα. Ηταν μικρός παλιά, αλλά καλλιτεχνικά χτισμένος. Τελευταία επεκτάθηκε στο δυτικό μέρος του. Ο ακριβής χρόνος της ιδρύσεώς του είναι άγνωστος. Υπάρχουν, όμως, οι τίτλοι ιδιοκτησίας του από διάφορες εποχές. Από αυτούς προκύπτει ότι ιδρύθηκε πριν από το 1500.
• Το ιστορικό μοναστήρι της Υδρας, η παλαίφατος Μονή Παναγίας της Φανερωμένης και νυν καθεδρικός ναός της μητροπόλεως, αποτελεί το κόσμημα της ηρωοτόκου νήσου. Είναι το μοναστήρι, έτσι το αποκαλούν μέχρι σήμερα, που έδρασε την περίοδο της δουλείας του Γένους και που τις ημέρες του Αγώνα της Εθνεγερσίας ανέλαβε σημαντικές πρωτοβουλίες. Από ιστορικές πηγές η πρώτη ίδρυση τοποθετείται πριν από το έτος 1655. Κατά την Επανάσταση του 1821 στο μοναστήρι αυτό συνεδρίαζαν οι προεστώτες και οι ναυμάχοι, οι καπεταναίοι και ο λαός. Εγινε το κέντρο για την απελευθέρωση του Γένους, γι’ αυτό και φέρει το προσωνύμιο «Ναυαρχείο».
