Ενας ολόκληρος κόσμος γίνεται ανάγλυφος, καθώς ξεφυλλίζει κανείς την ιστόρηση των φοιτητικών χρόνων του καλλιτέχνη στη Ρώμη, μέσα από τις σπουδές και τις παρέες τουΑπό την
Αθηνά Σχινά*
Την αφορμή μού την έδωσε το πρόσφατο, πολυσέλιδο και εικονογραφημένο βιβλίο του Θεοδόση Δαυλού, με τίτλο «Φωτίζοντας τη διαδρομή μου», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παρισιάνου. Εως τώρα γνώριζα τον δραστήριο και ευρηματικό, τον ευφάνταστο και πολυμήχανο, τον ακατάβλητο και θεληματικό αυτόν καλλιτέχνη, ως εικαστικό, ενδυματολόγο και σκηνογράφο. Τώρα αποκαλύπτεται και μια άλλη, άγνωστη πτυχή του, στην οποία διαθέτει αξιοζήλευτο ταλέντο. Πρόκειται για την αβίαστη και χαρισματικά πηγαία του αφηγηματικότητα, με την οποία περιδιαβαίνει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του, χωρίς να του λείπουν το χιούμορ και η αμεσότητα, ο σαρκασμός και η περίσκεψη, η καθαρότητα και η παραδοχή των αντιφάσεων της καθημερινότητας, η τόλμη, καθώς και η ειλικρίνεια, μα προπαντός η χωρίς περιστροφές αγάπη και εκτίμηση, για όλους και όσα γνώρισε μέσα από τις σπουδές του, μα περισσότερο μέσα από τα ταξίδια, τις ποικίλες συνθήκες που αντιμετώπισε και τις πολυκύμαντες συνεργασίες του.
Η τόλμη και η απόφαση να γράψει την εικαστική αυτοβιογραφία του, όπως ο ίδιος αναφέρει, ήρθαν ως αποτέλεσμα μιας ευδόκιμης πορείας του στον καλλιτεχνικό στίβο, από όπου παίρνουν υπόσταση κρίσιμες όσο και δημιουργικές περίοδοι για τη χώρα μας, που ο Θεοδόσης Δαυλός τις διένυσε με δυσκολίες, αλλά και περισσή αισιοδοξία. Στις σελίδες του βιβλίου του, που τις συνοδεύει ο συγγραφέας με ένα πολύτιμο αρχειακό υλικό, από φωτογραφίες μακετών και σχέδια, από σκίτσα και αναμνηστικά στιγμιότυπα, ο γλαφυρός του λόγος και η εξομολογητική του -πολλές φορές παιγνιώδης- διάθεση κυριαρχούν, με νοσταλγία και αφοπλιστική παραδοχή για όλα του τα συναπαντήματα, τα τυχαία και αναμενόμενα, τα παράδοξα και ευτράπελα, τα συμπτωματικά και μοιραία, τα περιπετειώδη και αναμενόμενα.
Ενας ολόκληρος κόσμος γίνεται ανάγλυφος, καθώς ξεφυλλίζει κανείς την ιστόρηση των φοιτητικών χρόνων του Θ. Δαυλού στη Ρώμη, μέσα από τις σπουδές και τις παρέες του, που συμμερίζονταν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τους ρυθμούς, τις αγωνίες και τα ζητούμενα γύρω από τις καλλιτεχνικές τάσεις της δεκαετίας του ’60, αλλά και τις προσωπικές αναζητήσεις του ίδιου, που αργότερα πήραν σάρκα και οστά, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα. Τις εμπειρίες του εκείνες τις συμπληρώνουν οι μνήμες από τα μακρινά και άλλοτε από τα κοντινά ταξίδια του, σε τόπους πραγματικούς και φανταστικούς, όπως τους βίωνε ο Θ. Δαυλός μέσα από το θέατρο, το σινεμά, την τηλεόραση, μέσα επίσης από τις ανθρώπινες σχέσεις του, από τον οικογενειακό του βίο, καθώς και από τον επαγγελματικό του περιπετειώδη στίβο με τα ωραία του και τα ευτράπελα, που συνθέτουν ένα φαντασμαγορικό μωσαϊκό, αλλά και ένα απολαυστικό -από κάθε άποψη- ανάγνωσμα.
Γεννημένος το 1947, λέει για τα παιδικά του χρόνια: «Είχε περάσει και ο πόλεμος και η σύγκρουση της μισαλλοδοξίας μας. Τα προς το ζην ήταν μετρημένα, λίγα. Η περηφάνια δεν άφηνε τότε τον κόσμο να δείχνει την ανέχειά του κι ας έπαιρναν το ψωμί με το δελτίο. Τα παιδιά της γειτονιάς όμως δεν μπορούσαν εύκολα να κρύψουν την πείνα τους. Οι μανάδες με υπόκωφες φωνές τα δασκάλευαν να σωπαίνουν… Ο καιρός κυλούσε γκρίζος. Η ελπίδα όμως για ένα καλλίτερο αύριο ήταν ζωντανή. Ολοι προσπαθούσαν να ονειρευτούν μια νέα ζωή». Αρκετές ομοιότητες και πολλές διαφορές με την εποχή μας, εκείνη κυρίως που πληγώνει είναι περισσότερο η απουσία ονείρου και μιας ελπίδας για καλύτερη ζωή.
Σχετικά με το θέατρο, ο Θεοδόσης Δαυλός θα αναφέρει: «Ανακάτευα την επιθεώρηση με τον Αριστοφάνη και το μπουλβάρ με τον Ευριπίδη. Και καλά έκανα! Γιατί η συνακολουθία είναι πασιφανής. Η ιστορική αλήθεια φωτίζει την πορεία της αρχαίας κωμωδίας και όχι μόνο, στο σύγχρονο θέατρο επικαιρότητας». Πολύ φυσικό, αφού λίγο πιο πάνω έχουμε διαβάσει: «Ποτέ δεν ξεχώρισα το θέατρο, την τηλεόραση και το σινεμά, σε ποιοτικό και σε εμπορικό. Δεν μου άρεσαν οι όροι και οι τάχα μου ελιτίστικη άποψη αυτού του διαχωρισμού. Αλλωστε το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Η καλλιτεχνική δημιουργία δεν έχει τέτοια όρια. Στην πολύχρονη και πολυποίκιλη καριέρα μου συνάντησα κούφια – στείρα ποιότητα, καθώς και πλουραλιστική δημιουργία, με ανοιχτό ορίζοντα, σε όλο το φάσμα των θεατών. Η αλήθεια στην τέχνη είναι μία και μπορεί να είναι καλόγουστη ή κακόγουστη… Οι τάσεις της τέχνης, όταν τις βιώνουμε, είναι απλά τα μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής αποδοχής. Η αναγνώριση από τους “επαΐοντες” φέρνει την κατάταξη και τον ελιτισμό, εξιδανικεύοντας χαμηλές αξίες (κατά το δοκούν) και υποβαθμίζοντας ίσως καλλίτερα στοιχεία. Ο απλός θεατής, όμως, έτσι μπορεί μέσα από τις αναλύσεις να βρεθεί σε σύγχυση. Επηρεάζεται και δεν μπορεί να δεχτεί το αυτονόητο. Τόσο εύθραυστη πιστεύω ότι είναι αυτή η ισορροπία. Ιστορικά, η αναγνώριση της αξίας πολλές φορές έγειρε σε λάθος πλευρά. Δεν είμαι ούτε Κριτικός, ούτε Ιστορικός Τέχνης, απλά διατυπώνω σκέψεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αντικειμενικά συμπεράσματα. Ο στόχος μου πάντοτε ήταν και είναι να ανεβάζω ψηλά τον εικαστικό πήχυ στα θεάματα όπου παίρνω μέρος. Οι συνεργάτες που συμφωνούσαν, με κέρδιζαν».
Οι σχέσεις σκηνοθεσίας – σκηνογραφίας πώς ήταν για τον ίδιο; «Η σκηνοθεσία ήταν πάντοτε μέσα στις επιδιώξεις μου. Γι’ αυτό άλλωστε είχα φροντίσει να μελετήσω, να σπουδάσω και να κατανοήσω την πρωτεύουσα αυτή λειτουργία, για τη σύλληψη και την πραγματοποίηση μιας παράστασης. Η σκηνοθεσία βέβαια απαιτεί πολύ χρόνο, μεγάλη υπομονή και κυρίως κατανόηση στα ανθρώπινα προβλήματα των συνεργατών. Ο σκηνοθέτης είναι ο πατέρας της παράστασης κι αλλοίμονο αν δεν είναι. Οι σχέσεις πάντως είναι ψυχοφθόρες εκατέρωθεν. Ο σκηνοθέτης ορίζει στην παράσταση όλα τα έμψυχα.
Από την άλλη μεριά, ο σκηνογράφος ορίζει όλα τα άψυχα στοιχεία μιας παράστασης. Εχουν βέβαια κι αυτά τη δυσκολία τους, γιατί χρειάζονται τεχνικές γνώσεις, σε συνδυασμό με την προσεκτική φιλολογική προσέγγιση, ώστε να αποδοθεί οπτικά σωστά η ατμόσφαιρα του έργου, μέσα από την εικαστική σύνθεση… Προτιμώ τη σκηνογραφία. Τα άψυχά μου τα κάνω ό,τι θέλω χωρίς τύψεις. Δεν παύω να είμαι εικαστικός με τεχνικές γνώσεις, σκηνογράφος-ζωγράφος. Η σχέση μου με τις λόγιες θεωρίες ή σκηνοθετικές αναλύσεις έχουν καλλίτερη απόδοση με τη βοήθεια της παλέτας και του καμβά μου ή, αν θέλεις, με τα κραγιόνια και το χαρτί». Αυτά και άλλα πολλά -και μάλιστα τα περισσότερα με περίσσια ευφρόσυνη διάθεση, σκαμπρόζικο κάποτε ύφος που μετριάζει την περιπέτεια και με λεπτό επίσης χιούμορ- θα διαβάσει ο αναγνώστης στην εικαστική αυτοβιογραφία του Θεοδόση Δαυλού, καθώς θα αναθυμάται ή θα μαθαίνει από τις «διαδρομές» του.
Ιστορικός Τέχνης και Θεωρίας του Πολιτισμού
