Στις ημέρες μας οι μυημένες ψυχές πορεύονται την ιερά οδό της αναζήτησης της αλήθειας, κάτω από το βάρος του πανάρχαιου πόνου των αγαλμάτων και των εικόνωνΑπό τον
Παντελή Βασματζίδη
Οι μύθοι έχουν την απαρχή τους στην απωτάτη αρχαιότητα. Κρύβουν μεγάλες και αιώνιες αλήθειες, φυσικές ή ηθικές. Συχνά δονούν το θρησκευτικό συναίσθημα, επειδή εστιάζονται στη λανθάνουσα γνώση του αγνώστου και σε θεία μυστικά. Στο πλαίσιο αυτό εξυπηρέτησαν τη διαπαιδαγώγηση του λαού, μόρφωσαν χαρακτήρες και ψυχές και αποτέλεσαν τη βάση του θρησκευτικού και κοινωνικού βίου του.
Ωστόσο, η αληθής σημασία τους διατηρήθηκε μυστική και δομήθηκε σε μυστήριο από κάποιες θρησκευτικές εταιρίες, οι οποίες απαρτίζονταν από μέλη κατηχούμενα από κληρονομικούς ιερείς. Ετσι, τα απόρρητα δόγματα των αρχαίων θεολογικών και φιλοσοφικών μύθων συγκεντρώθηκαν σε ορφικές και βακχικές εταιρίες, αλλά και στα μυστήρια της Σαμοθράκης και της Ελευσίνας. Στα ιερά αυτά ιδρύματα, ύστερα από προκαταρκτικές τελετές και με αυστηρή εχεμύθεια, επιτρεπόταν η ακρόαση της αρχαίας και κομογονικής διδασκαλίας, διά της οποίας αποκαλύπτονταν ο προορισμός του ανθρώπου και η βεβαιότητα της μετά θάνατον αμοιβής και τιμωρίας. Ολα αυτά απαλλαγμένα των ποιητικών παραμορφώσεων, των συμβόλων και των αλληγοριών που τα κάλυπταν, για να μη δοθούν στον όχλο, «τοις κυσί».
Μέσα στους μυστηριώδεις θορύβους και στα σκιρτήματα της φύσης, ακούστηκε για πρώτη φορά η φωνή των θεών. Οι Ελληνες μετέτρεψαν τα φυσικά φαινόμενα σε μυθολογικές παραδόσεις, σε ευφυείς παραστάσεις και τα κόσμησαν με τα ωραιότερα χρώματα της φαντασίας τους.
Πολλά ανήσυχα πνεύματα, μη δυνάμενα να χορτάσουν τη δίψα τους από την επίσημη θρησκεία, αναζήτησαν τη γνώση σε μια ζωή υψηλότερη. Αντελήφθησαν ότι οι λαϊκές δοξασίες για τους θεούς και τα ομοιώματα, τα οποία έδιναν οι λατρείες, δεν αποκάλυπταν τα μεγάλα αινίγματα της ζωής. Γι’ αυτό επεζήτησαν μία σοφία την οποία φύλαττε ζηλότυπα ένας σύλλογος σοφών ιερέων. Εκεί βρήκε καταφύγιο η αγωνιώσα τους ψυχή. Η μυστική αυτή θρησκεία των μυστών, των μυημένων στα μυστήρια, υπήρξε παράλληλα με τη λαϊκή θρησκεία. Η καταγωγή της άρχισε από τη νύχτα των αιώνων και εξέφυγε από το βλέμμα της Ιστορίας. Ο,τι λέγεται και ό,τι σώζεται από τα απόρρητα μυστήρια είναι εκφραστικά διφορούμενο.
Ο μύστης είναι πεπεισμένος για το μεγάλο αδίκημα της εκμυστήρευσης τόσο για τον ίδιο όσο και για εκείνον που θα τον άκουγε. Ο προδότης καταδικάζεται στην ποινή του θανάτου και στη δήμευση της περιουσίας του.
Τη θεοκρατική περίοδο, από τους πανάρχαιους χρόνους μέχρι τους Περσικούς Πολέμους, διαδέχτηκε η ηθική που την παρασκεύασε η φιλοσοφία και ιδίως η πλατωνική επισκόπηση του σύμπαντος, που είναι ταυτόχρονα μια γνώση της αλήθειας. Ο Πλάτων ανατρέχει στον μύθο για να παραστήσει την ψυχή και τις μεταμορφώσεις της. Μεταχειρίζεται τη συμβολική διήγηση, για να περιγράψει τον εσωτερικό άνθρωπο και ό,τι δεν είναι αντιληπτό στις αισθήσεις. Ενας ανώτερος άνθρωπος αναδύεται μέσα από τον ίδιο τον άνθρωπο, ένα ανώτερο ον που τον υπερβαίνει, ο αρχέγονος και υπέροχος άνθρωπος.
Στη φιλοσοφία του Πλάτωνος ενσωματώνεται το μυστικό των μυστηρίων. Ο πατήρ της Εκκλησίας Ιππόλυτος υπαινίσσεται τούτο στο ακόλουθο χωρίο: «Ιδού το μέγα μυστικό των ιερέων της Σαμοθράκης, φυλάκων μιας ορισμένης λατρείας των Μυστηρίων, μυστικό το οποίο δεν είναι επιτετραμμένο να αποκαλύψουν, αλλ’ όπερ γνωρίζουν οι μεμυημένοι. Ομιλούν ούτοι περί του Αδάμ ως προγόνου των και ως αρχέγονου παγκοσμίου Ανθρώπου».
Ο Πλάτων κατέστη εμψυχωτής των Ελευσινίων Μυστηρίων, τα οποία διέπλασε και διαμόρφωσε με τη φιλοσοφική του πνοή. Σε τούτο συνετέλεσε προ παντός η ιδέα περί αθανασίας της ψυχής, η οποία υπήρξε κεντρική ιδέα της φιλοσοφίας του. Η πίστη ότι η ζωή μετά θάνατο εξακολουθεί και στον τάφο αποτελεί σταθερή δοξασία των αρχαίων Ελλήνων και γι’ αυτό ακριβώς φρόντιζαν για την τύχη της ψυχής στη μέλλουσα ζωή. Σκοπός πλέον των Ελευσινίων Μυστηρίων δεν είναι η νοσταλγία του Παραδείσου, η οποία αποτελεί αυστηρά χριστιανική αποκλειστικότητα, αλλά η κυριαρχία των Ηλυσίων Πεδίων με την εσκεμμένη φαντασία της πλατωνικής διανόησης μέσα στον πυθαγόρειο συμβολισμό και την ορφική παράδοση.
Ο Πλούταρχος, ιεροφάντης των Δελφών, μιλά για μια προπαρασκευή του μυουμένου προς τον θάνατο. Τα ζητήματα στα οποία ήταν αφοσιωμένο το άτομο στη συνήθη ζωή έπρεπε να χάσουν γι’ αυτόν όλη τους την αξία. Η αισθητική της ζωής του και η συναισθηματικότητά του έπρεπε ν’ αλλάξουν κατεύθυνση. Η σοφία που προσφέρεται στον μύστη δεν μπορεί να επηρεάσει την ψυχή του, εάν προηγουμένως δεν έχει μεταμορφωθεί ο εσωτερικός του κόσμος. Ωστόσο, η είσοδος σε έναν ανώτερο πνευματικά κόσμο δεν είναι εφικτή άνευ τελετών και δοκιμασιών.
Ενα πλήθος εθίμων και τελετών διήλθε από τη μυστική θρησκεία των Εθνικών στον χριστιανισμό. Τα δάνεια δεν περιορίστηκαν στη γλώσσα, στη χρήση λέξεων και σε μυστήρια, αλλά επεκτάθηκαν στην ακρόαση του Ευαγγελίου, στο κήρυγμα, στον προσηλυτισμό, στην κατήχηση (προοδευτική μύηση), στην ιεραρχία, στα ιερά σύμβολα με την αλληγορική τους έννοια, ακόμα και στην εσωτερική διασκευή των ναών, που μοιάζει με αρχαίο θέατρο. Ο Σταυρός του Γολγοθά είναι ολόκληρη η λατρεία των αρχαίων μυστηρίων ενσωματωμένων σε μία πράξη. Ο Σταυρός αρχικά φαίνεται σαν ένα ιερό σύμβολο στην αμνημόνευτη αλληλουχία των αρχαίων θρησκειών.
Ωστόσο, στον χριστιανισμό προβάλλει ως ένα μοναδικό γεγονός, που λαμβάνει τον χαρακτήρα μυστικής πράξης, μιας πράξης εξέλιξης της σοφίας των μυστηρίων.
Στις ημέρες μας οι μυημένες ψυχές πορεύονται την ιερά οδό της αναζήτησης της αλήθειας, κάτω από το βάρος του πανάρχαιου πόνου των αγαλμάτων και των εικόνων. Μελετώντας τη φύση, παρατηρώντας τα φαινόμενα, κατερχόμενες στο βάθος της συνείδησης, αναζητούν το αιώνιο φως, το φως της αγάπης. Τραβούν έξω από τον χρόνο, μακριά από τον χρόνο αλλά και μέσα στον χρόνο, περιμένοντας το Τριέσπερον, την έναρξη του χειμερινού ηλιοστασίου, τη μεγαλύτερη νύχτα του έτους και την αναγέννηση του φωτοδότη Ηλιου, τη νύχτα της 24ης προς την 25η Δεκεμβρίου, όταν η ημέρα θα έχει μείνει στάσιμη για τρεις ημέρες μετά το ηλιοστάσιο, οπότε θα αρχίσει πλέον να μεγαλώνει.
Και εκεί που πνιγμένες στο σκοτάδι αναρωτιούνται, αν θα ‘ρθει τάχατες ποτέ, ακούν μουρμουρητό λυτρωτικό, φλογόμορφο λόγο: «καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας/ Ηλιου τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας./ Χριστός γεννάται σήμερον, εν Βηθλεέμ τη πόλει/ οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη./ Απόλλων άρχοντα θεέ, έλα ξανά κοντά μας/ συ φωτοδότη Βασιλιά, φώτισε την καρδιά μας».
* Συγγραφέας – ψυχίατρος
