Ο διωγμός του Τίτο στους Σαρακατσάνους οδήγησε σε οδύσσεια με «στάση» ακόμη και στη… Βραζιλία!Από τον
Δημήτρη Γαρούφα*
Αφορμή για το σημερινό άρθρο ήταν ερωτήματα φίλων με αφορμή άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στις 3/3/2018 στη «δημοκρατία», οι οποίοι ρωτούσαν αν υπάρχει ελληνική μειονότητα στα Σκόπια, γιατί δεν εκδηλώνεται αν υπάρχει, από ποιες πληθυσμιακές ομάδες αποτελείται και ποια η συμπεριφορά της χώρας μας σε αυτή.
Απαντώ από το τελευταίο ερώτημα σχετικά με τη συμπεριφορά της Ελλάδας σε ελληνικής καταγωγής πληθυσμούς που ζούσαν στα Σκόπια όταν ιδρύθηκε το 1944 από τον Τίτο η «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας», για να γίνει κατανοητή η απάντησή μου και στα άλλα ερωτήματα.
Για να γίνει κατανοητή η συμπεριφορά του ελληνικού κράτους απέναντι σε ελληνικούς πληθυσμούς που ζούσαν στα Σκόπια την περίοδο που δημιουργήθηκε από τον Τίτο η «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας» ενδεικτικά επισημαίνω ότι στη νότια περιοχή των Σκοπίων, κοντά στα ελληνικά σύνορα, κινούνταν χιλιάδες Σαρακατσάνοι οργανωμένοι σε «τσελιγκάτα» που μιλούσαν μόνο ελληνικά, με ελληνική συνείδηση και είχαν αποκλειστεί εκεί την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων.
Με την απόφαση του Τίτο για ίδρυση της «Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας» το 1944 άρχισε προσπάθεια αφομοίωσης όλων των πληθυσμιακών ομάδων. Με πρόσχημα την καταδίκη επτά Σαρακατσάνων για συνεργασία και κατασκοπία υπέρ της Ελλάδας (το χρονικό των διώξεών τους αναφέρεται στο βιβλίο μου με τίτλο «Οι Σαρακατσάνοι ομογενείς μας στη Βουλγαρία και την περιοχή Σκοπίων», εκδ. Αφών Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1992) αποφασίστηκε η εκτόπισή τους βορειότερα των συνόρων, ενώ το 1947 δημεύτηκαν χωρίς αποζημίωση τα κοπάδια τους (εκατοντάδες χιλιάδες πρόβατα) και οι ίδιοι υποχρεώθηκαν να εγκατασταθούν σε πόλεις και να διδαχθούν τη λεγόμενη «μακεδονική γλώσσα»…
Επειδή όμως αντιδρούσαν και δεν προχωρούσε η αφομοίωση, την περίοδο μετά το 1956 τους «διευκόλυναν» να φύγουν στην Ελλάδα ως «αναφομοίωτη πληθυσμιακή ομάδα» και έτσι ήρθαν περίπου 3.500 άτομα την περίοδο 1956-1967 και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ελευθερίου – Κορδελιού Θεσσαλονίκης, όπου αποτελούν σήμερα το 20% του πληθυσμού του. Κάποιοι Σαρακατσάνοι που κινούνταν στην ανατολική περιοχή της FYROM ρημάχτηκαν κυριολεκτικά από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες, οι οποίοι μπήκαν στα Σκόπια μετά το 1941, που δόθηκε η περιοχή στους Βουλγάρους, και εκτοπίστηκαν την περίοδο 1942-1944 νότια στην περιοχή της Ηράκλειας Σερρών.
Ταλαιπωρήθηκαν μερικά χρόνια και οι ελληνικές Αρχές δήλωσαν αδυναμία στήριξης και αποκατάστασής τους κι έτσι τους βρήκε ανέστιους μια υπηρεσία του ΟΗΕ, η οποία βλέποντας την ελληνική αδυναμία φροντίδας τούς πρότεινε να τους πάει στη Βραζιλία για αποκατάσταση. Απελπισμένα από την ανέχεια 160 άτομα στις 2/12/1951 έφυγαν με μέριμνα επιτροπής του ΟΗΕ για να αποκατασταθούν στη Βραζιλία… Εκεί έπειτα από το περιπετειώδες ταξίδι τους πήγαν στο νησάκι Ιλία Ντας Φλόρες, αλλά οι ορεσίβιοι Σαρακατσάνοι δεν άντεξαν τη ζέστη και τρόμαξαν με την προοπτική επιγαμιών με ντόπιους… Αρχισαν έντονες διαμαρτυρίες και το φθινόπωρο του 1952 αναγκάστηκε ο ΟΗΕ να τους ξαναφέρει πίσω, οπότε το ελληνικό κράτος με πίεση και του ΟΗΕ τούς εγκατέστησε αρχικά στην Ευκαρπία Σερρών (οικισμός Καστρί), από όπου εν συνεχεία έφυγαν οι περισσότεροι και εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Ευκαρπία και μετέπειτα στο Κορδελιό Θεσσαλονίκης, ενώ από την περιπέτειά τους έμεινε η επωνυμία «Βραζιλιάνοι Σαρακατσάνοι».
Ακούγονται σαν παραμύθι αυτά, είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό, αλλά είναι αληθινά. Δυστυχώς από την Ελλάδα δεν υπήρχε η πρέπουσα στήριξη στους ελληνικής καταγωγής πληθυσμούς οι οποίοι ζούσαν στα Σκόπια κι έτσι με αυτές τις περιπέτειες των ομογενών μας Σαρακατσάνων στα Σκόπια δεν ασχολήθηκαν τότε το ελληνικό κράτος αλλά ούτε και τα ελληνικά ΜΜΕ. Την περίοδο 1955-1967 «διευκολύνθηκαν» να φύγουν από τα Σκόπια στην Ελλάδα 3.500 Σαρακατσάνοι, που εγκαταστάθηκαν και ζουν στο Νέο Κορδελιό Θεσσαλονίκης. Απέμειναν εκεί μερικές εκατοντάδες, που ίδρυσαν πριν από μερικά χρόνια τον σύλλογο με την επωνυμία «Χελιδόνι»… και παλεύουν «αβοήθητοι» διεκδικώντας να αποκτήσουν ελληνική υπηκοότητα.
Απαντώντας δε στα ερωτήματα φίλων λέω ότι ναι, υπάρχουν αρκετοί πολίτες ελληνικής καταγωγής στα Σκόπια αλλά λιγότεροι με συνείδηση της καταγωγής και φυσικά όχι στους υπερβολικούς αριθμούς που δημοσιοποιούνται κατά καιρούς ανεύθυνα από διαφόρους στην Ελλάδα. Θα υπήρχαν περισσότεροι αν η Ελλάδα τη μετά το 1944 περίοδο τους στήριζε και τους προστάτευε. Αλλά εκείνη την περίοδο η Ελλάδα πιεζόμενη από ΗΠΑ κ.λπ. δεν ήθελε να δυσαρεστήσει τον Τίτο κι έτσι σιωπούσε, όταν δημεύτηκαν τα κοπάδια των Σαρακατσάνων ή οι περιουσίες κάποιων άλλων με ελληνική συνείδηση, όταν παραβιάζονταν τα ανθρώπινα δικαιώματα στα Σκόπια. Υπάρχουν πάντως δεκάδες χιλιάδες βλαχόφωνοι οι οποίοι σε ένα σημαντικό ποσοστό δηλώνουν και Ελληνες, ενώ οι υπόλοιποι σκέτα «Βλάχοι» (θύματα της προπαγάνδας των Σκοπίων, σύμφωνα με την οποία αποτελούν ένα άλλο βαλκανικό έθνος), υπάρχουν λίγες εκατοντάδες Σαρακατσάνων που ίδρυσαν τον σύλλογο «Χελιδόνι», υπάρχουν απόγονοι των παλιών «γραικομάνων» και κάποιοι νέοι, και παιδιά «πολιτικών προσφύγων», που δηλώνουν Ελληνες…
Ενδεικτικά μόνο θα αναφέρω ότι στο Μοναστήρι υπάρχουν τρία φροντιστήρια ελληνικής γλώσσας και από τους περίπου 140 δικηγόρους της πόλης οι 35 είναι «βλαχόφωνοι», από τους οποίους οι περισσότεροι μιλούν και ελληνικά, ενώ την ελληνική γλώσσα μιλά περίπου το 20% του πληθυσμού της πόλης.
*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης
