Το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα «Ιθάκη» έφτασε στα χέρια μου το Σάββατο το απόγευμα όταν είχε κλείσει η ύλη των εφημερίδων. Με την εξής αφιέρωση: «Στον Μανώλη, τον πιο σοβαρό ιδεολογικό αντίπαλο, με ειλικρινή εκτίμηση».
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Επικεντρώθηκα στις σελίδες 113 έως 446 από τις συνολικά 760 και με το σημείωμα που ακολουθεί θα προσπαθήσω να δικαιώσω την τίμια αξιολόγηση που έκανε για το πρόσωπό μου ο πρώην πρωθυπουργός.
Θεωρώ ότι η ανάγνωση του βιβλίου πρέπει να χωριστεί στις εξής ενότητες: Κάνει αυτοκριτική στο βιβλίο ο Τσίπρας; Αλλαξε, κι αν άλλαξε, προς ποια κατεύθυνση; Η πρώτη θεματική ενότητα.
Η δεύτερη θεματική ενότητα: Από τι γλιτώσαμε και από ποιους τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της οκτάμηνης διαπραγμάτευσης του 2015. Και η τρίτη: Η άποψη του πρώην πρωθυπουργού για τα πρόσωπα τόσο στην Αριστερά και στο Κέντρο όσο και στη δεξιά παράταξη. Καθώς και στο διεθνές στερέωμα. Για ποιους έγραψε και για ποιους δεν έγραψε. Οι επιθέσεις του και οι σιωπές του για τα πρόσωπα δίνουν μια γεύση πώς θα πολιτευτεί στο μέλλον.
Αυτοκριτική: Εάν σας πω ότι ο πρώην πρωθυπουργός χρησιμοποιεί συχνά τις λέξεις «διαψεύστηκα», «υποτίμησα», «κάναμε λάθος», «η πειθαρχία δεν ήταν προτέρημά μας», «είχα αίσθημα ενοχής για το Μάτι», σίγουρα θα αποκομίσετε την εντύπωση ότι κάνει αυτοκριτική, και μάλιστα γενναία. Αυτή την εικόνα δίνει. Δεδομένου, μάλιστα, ότι στην Ελλάδα ο συνηθέστερος τρόπος αυτοκριτικής πολιτικών προσώπων ότι «κάνουμε και λάθη» είναι προσχηματικός, η εντύπωση ενισχύεται.
Ωστόσο, η εξαντλητική μελέτη του βιβλίου μάς δείχνει ότι ο πρώην πρωθυπουργός κάνει σοβαρή αυτοκριτική σε περιφερειακά θέματα των οποίων, ούτως ή άλλως, η αρνητική έκβαση δεν προσφέρεται για κάτι διαφορετικό, όπως το Μάτι, η Novartis και οι τηλεοπτικές άδειες. Ωστόσο, στο κεντρικό θέμα που θα απασχολήσει μελλοντικά την Ιστορία, τη διαπραγμάτευση, υπερασπίζεται με πάθος τη στρατηγική του. Με έμφαση στο δημοψήφισμα, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να του προσφερθούν τελικά αυτά που ζητούσε, και χρηματοδότηση και αναδιάρθρωση χρέους.
Ωστόσο, η αξιολόγηση αυτής της περιόδου θα πρέπει να γίνει με βάση τα υπεσχημένα: διαγραφή ήη αμοιβαιοποίηση χρέους, κατάργηση των Μνημονίων με έναν νόμο και ένα άρθρο, όχι εκποίηση δημόσιας περιουσίας κ.λπ. Αυτά δεν υποσχόταν προεκλογικώς;
Ο πρώην πρωθυπουργός τα παραβλέπει όλα αυτά για να παρουσιάσει την υπογραφή του τρίτου Μνημονίου μετά το δημοψήφισμα ως επιτυχία. Παρά ταύτα, πρέπει να επισημανθεί ότι αναγνωρίζει σοβαρά σφάλματα στρατηγικής. Το πρώτο είναι η παραδοχή του ότι δεν λειτούργησε το δόγμα του για τα νταούλια και τις αγορές. Με έκπληξη διαπίστωσε, όπως γράφει, ότι το «ουάου» και η αποπομπή του Ντάισελμπλουμ από τον Γιάνη Βαρουφάκη δεν επηρέασαν καθόλου το επιτόκιο δανεισμού άλλων ευρωπαϊκών χωρών και ιδιαίτερα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Και όπως παραδέχεται, «η διαπραγματευτική μας ισχύς δεν ήταν αυτή που νομίζαμε, καθώς το εργαλείο αυτό δεν δούλεψε». Δεν διστάζει μάλιστα να πει ότι από τον Φεβρουάριο – Μάρτιο του 2015 «είχαν διαλυθεί οι αυταπάτες».
Λάθος υπολογισμοί
Η Ευρώπη είχε καταφέρει να απομονώσει την Ελλάδα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες και να θωρακίσει τα επιτόκιά τους. Οι υπολογισμοί της απαράσκευης Αριστεράς ήταν λάθος, παρά ταύτα παρέμεινε ξεροκέφαλη. Ο κύριος Τσίπρας παραδέχεται ότι, παρά τα προειδοποιητικά μηνύματα που είχε, επέμεινε στις προγραμματικές δηλώσεις να εξαγγείλει το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης «για να μην προδικάσει την ήττα».
Η δεύτερη παραδοχή του είναι ότι διαψεύστηκε η αντίληψή του ότι μπορεί να δοθεί στο πρόβλημα της Ελλάδας πολιτική λύση, όπως συνέβη, το ανέφερε στη Μέρκελ, με την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ και στο ευρώ. Οι Ευρωπαίοι σε συνθήκες οικονομικής κρίσεως επέμεναν στην τήρηση των κανόνων.
Η τρίτη παραδοχή του είναι ότι απέτυχε το εργαλείο της χρηματοδότησης των αναγκών της Ελλάδος από τη Ρωσία και από την Κίνα. Τα νέα λιμάνια. Ζήτησε 300 εκατομμύρια ευρώ από την Κίνα σε αγορές ομολόγων μας στις δευτερογενείς αγορές, αλλά εκείνη δεν τα αγόρασε.
Ζήτησε από τον Πούτιν 300 εκατομμύρια αγορές εντόκων γραμματίων, αλλά αυτός το απέρριψε λέγοντάς του «καλύτερα να τα δώσω σε ένα ορφανοτροφείο, η Ελλάδα σήμερα είναι ένας σκουπιδοτενεκές, μία χρεοκοπημένη χώρα». Ζήτησε προκαταβολή 5 δισεκατομμύρια ευρώ από τον Αλεξέι Μίλερ της Γκάζπρομ και τον Πούτιν για την επέκταση του TurkStream στο έδαφός μας, και αυτή η ιδέα απορρίφθηκε. «Ανήκετε σε άλλη σφαίρα επιρροής» του απάντησε ο Ρώσος ηγέτης και πρόσθεσε ότι το πού ανήκετε «γράφτηκε πάνω σε ένα τσιγαρόχαρτο στη Γιάλτα η οποία ισχύει»!
Τέλος, ο κύριος Τσίπρας παραδέχεται ότι έκανε λάθος επιλογή υπουργού Οικονομικών. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σε μία συνάντησή τους στο Μέγαρο Μουσικής τού είπε πως «καλά τα πας, αλλά καμία κυβέρνηση δεν λειτουργεί χωρίς υπουργό Οικονομικών. Πρέπει να βρεις έναν κανονικό υπουργό Οικονομικών». Σήμερα πρώτη φορά ο κύριος Τσίπρας αποκαλεί τον Γιάνη Βαρουφάκη «celebrity, gloss life style» που έζησε τον μύθο του ως είδωλο, τονίζει ότι «υποτίμησα τον ανθρώπινο παράγοντα» και αποκαλύπτει κάποια επεισόδια με τον υπουργό του με τα οποία του ρίχνει το μεγάλο μέρος της ευθύνης για την τροπή που έλαβε τότε η διαπραγμάτευση εκ μέρους της ελληνικής πλευράς ως ένα σημείο. Τεράστιο βάρος ευθύνης ρίχνει επίσης από την πλευρά των δανειστών στον Σόιμπλε, στον Ντάισελμπλουμ, στον Τόμσεν, στη Λαγκάρντ.
Ωστόσο, όλες αυτές οι παραδοχές δεν ήταν ικανές να ανατρέψουν στο μυαλό αυτού του επίμονου και ξεροκέφαλου Ηπειρώτη ότι κατά βάση η στρατηγική του ήταν σωστή. Και ότι οι δανειστές, όπως τον ενημέρωσε ο πρόεδρος Ομπάμα, είχαν συνασπιστεί εναντίον του για να θέσουν την Ελλάδα εκτός ευρώ, για να επιστρέψει στο εθνικό νόμισμα. Και ότι οι Χριστιανοδημοκράτες ήθελαν άλλο πρωθυπουργό!
Στο πλαίσιο αυτό ο Τσίπρας κάνει εκτεταμένη αναφορά στο ότι πήρε την απόφαση για το δημοψήφισμα από τον Μάρτιο Απρίλιο του 2015 στις πρωινές συναντήσεις με τους συνεργάτες του σε ένα μπαλκονάκι του Μεγάρου Μαξίμου. Ενώ από τον Φεβρουάριο είχε αφήσει υπαινιγμό στον Τουσκ. Η περιγραφή του εκεί είναι εξαιρετικά αναλυτική, καθώς, όπως αποδεικνύεται, υπήρχαν διαφωνίες και στο εσωτερικό του κόμματός του για το δημοψήφισμα από τουλάχιστον τρεις υπουργούς του. Τους κυρίους Δραγασάκη, Σταθάκη και Μάρδα.
Για το λαϊκό «όχι»
Μάλιστα, αποκαλύπτει ότι ενημέρωσε τόσο το υπουργικό του συμβούλιο όσο και τους Μέρκελ – Ολάντ ότι, αν δεν επικρατήσει το «όχι», θα παραιτηθεί και θα ορίσει μεταβατική κυβέρνηση που θα διεξαγάγει στο μέλλον πρόωρες εκλογές! Στην πραγματικότητα, δεν τους απειλούσε ότι θα αποχωρήσει από το ευρώ. Τους απειλούσε ότι θα παραιτηθεί. Αυτό που θέλει να αποτινάξει ο πρώην πρωθυπουργός από πάνω του, και σ’ αυτό αξιοποιήθηκαν και τα πρακτικά του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών που εξέδωσαν τα «Νέα», είναι ότι δεν ήθελε την έξοδο από το ευρώ.
Πράγματι, σε πολλά σημεία εμφανίζεται να δίνει διαβεβαιώσεις. Τις έδωσε τόσο σε ξένους ηγέτες όσο και στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο, τη βραδιά που του έκανε την πρόταση, ότι η Ελλάδα δεν θα φύγει από το ευρώ. Σπεύδει, μάλιστα, προκαταβολικά από την αρχή του βιβλίου να δηλώσει φιλοευρωπαϊστής. Βεβαίως το αριστερό ρεύμα το οποίο τον οδήγησε στην αρχηγία στον ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν φιλευρωπαϊκό, η ομάδα Παπαγιαννάκη ήταν. Αλλά ο κύριος Τσίπρας επιμένει ότι ήταν φιλοευρωπαϊστής.
Ομως παραδόξως σε δύο σημεία του βιβλίου το οποίο υποτίθεται ότι αποτελεί rebranding για την επιστροφή του στην πολιτική ζωή ο κύριος Τσίπρας αφήνει σκιές για τις απόψεις του για το ευρώ, που μας επιστρέφουν σε αυτό που είχε πει κάποτε το 2012 στην Ελλη Στάη, ότι «το ευρώ δεν είναι φετίχ». Σε ένα σημείο ο κύριος Τσίπρας τονίζει ότι «δυστυχώς ο Σημίτης εμφάνισε το ευρώ ως τη νέα μεγάλη ιδέα. Και η έξοδος από το ευρώ θα βιωνόταν σαν μια μεγάλη εθνική αποτυχία με ανυπολόγιστες συνέπειες για την πολιτική σταθερότητα». Ενώ σε άλλο σημείο του, σε συνομιλία που είχε με τον πρωθυπουργό των Σκοπίων Ζάεφ, του είπε ότι «για μένα δεν ήταν εύκολο να παραμείνω στο ευρώ. Είχε κόστος».
Και τούτο διότι σε άλλο σημείο παραδέχεται ότι «η έξοδος από το ευρώ θα σήμαινε ραγδαία πτώση του βιοτικού επιπέδου, το οποίο θα πλήρωναν οι ευάλωτοι». Στην πραγματικότητα, λοιπόν, αν ερμηνεύουμε σωστά όσα λέει ο κύριος Τσίπρας, ήθελε να μείνουμε στο ευρώ αλλά δεν πιστεύει στο ευρώ. Ενδεχομένως σε αυτό το ευρώ του Σημίτη με τη σκληρή ισοτιμία. Ο τρόπος που έκανε άλλωστε τη διαπραγμάτευση είναι αποκαλυπτικός: Οπως ομολογεί στο τέλος της πρώτης συνάντησής του με την καγκελάριο Μέρκελ, και αφού συζήτησαν εξαντλητικά πώς θα διεξαχθούν οι διαπραγματεύσεις για το νέο Μνημόνιο, άνοιξε μόνος του το ζήτημα του Μακεδονικού. Το οποίο ενδιέφερε πάρα πολύ τον γερμανικό παράγοντα. Υποσχέθηκε να το λύσει.
Στην πραγματικότητα, αντάλλαξε την παραμονή στο ευρώ με το όνομα της Μακεδονίας. Αυτό που είχε πει ο κύριος Μητσοτάκης ότι το αντάλλαξε για τις συντάξεις ήταν λάθος. Δεν αντηλλάγη το Μνημόνιο με το Σκοπιανό. Αντηλλάγη το ευρώ με το Μακεδονικό. Ο κύριος Τσίπρας υποτίθεται ότι κάνει rebranding με το βιβλίο αυτό… Αλλά παρά και τις δικές μου εκτιμήσεις, οι οποίες ομολογώ σε έναν βαθμό διαψεύδονται απ’ όσο διαβάζω, παραμένει βαθιά αριστερός και μακριά από τον κόσμο της ελεύθερης οικονομίας. Σε ένα σημείο αναφέρεται με νοσταλγία «στον σοβιετικό ορίζοντα ο οποίος σφραγίζεται από τις μεγαλειώδεις νίκες του απέναντι στον ναζισμό, από τις αποτυχίες του και από τα φαντάσματά του» και «παραμένει», όπως τονίζει, «χαραγμένος βαθιά μέσα μας».
Η βόλτα στον Νέβα
Σε άλλο σημείο αναφέρεται στη βραδινή βόλτα που έκανε με τη σύζυγό του Μπέττυ στον ποταμό Νέβα στην Αγία Πετρούπολη, τονίζει ότι εκεί έγινε η αρχή της επανάστασης των μπολσεβίκων και περιγράφει ότι ήθελε να δει τα χειμερινά ανάκτορα για να θυμηθεί τι έγινε τον Οκτώβριο του 1917, όταν ήχησε ο κρότος από τον κανονιοβολισμό του καταδρομικού «Aurora» προς αυτά. Δεν μοιάζουν και πολύ σοσιαλδημοκρατικά όλα αυτά. Στην πραγματικότητα, ο κύριος Τσίπρας, ευρισκόμενος στην εκκίνηση ίδρυσης νέου κόμματος, επιχειρεί να καλύψει τα νώτα του από τα αριστερά με θετικές αναφορές για τον Νίκο Κοτζιά, τον Παναγιώτη Λαφαζάνη, τον Δημήτρη Τζανακόπουλο, τον Γιώργο Κατρούγκαλο. Με πολλούς απ’ όσους συγκρούστηκε, δηλαδή!
Απ’ ό,τι φαίνεται, αφήνει οριστικά πίσω του, πλην του Βαρουφάκη, τον Παύλο Πολάκη, τον οποίο διασύρει ότι κρυβόταν πίσω από μία κολόνα της Βουλής όταν ψήφισε το σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια και τον κατηγορεί για τη στάση του στα εμβόλια, τον Νίκο Παππά, για τον οποίο αναφέρει μόνο μια λέξη για την καταδίκη του από το ειδικό δικαστήριο, τη Ζωή Κωνσταντοπούλου, την οποία χαρακτηρίζει νάρκισσο, τον Γαβριήλ Σακελλαρίδη. Εντύπωση κάνει ότι δεν υπάρχει καμία αναφορά στο όνομα του Δημήτρη Παπαγγελόπουλου. Σε ό,τι δε αφορά τη δημοκρατική παράταξη, αφήνει μία δηλητηριώδη αιχμή για τη Φώφη Γεννηματά και τον Σταύρο Θεοδωράκη ότι δεν ψήφισαν την απλή αναλογική και ενίσχυσαν το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο «λόγω των αναφορών και των διασυνδέσεών τους».
Τον Θεοδωράκη τον εμφανίζει αξιοποιώντας φράση του Καμμένου ότι «καθοδηγείται από τους απέξω». Συμπέρασμα: Ο Τσίπρας κάνει εκτεταμένη αυτοκριτική πρωτευόντως στα δευτερεύοντα και δευτερευόντως στα πρωτεύοντα και δίνει τη δική του εκδοχή για τα γεγονότα. Αλλά ο κορμός της σκέψης του παραμένει ο ίδιος. Βασικά, δεν άλλαξε. Και αυτό πιστοποιείται από το γεγονός ότι λείπει εντελώς από τη θέασή του η εκτεταμένη ανάλυση για το πόσο επλήγη η ιδιωτική οικονομία από την αδιέξοδη διαπραγματευτική τακτική του πρώτου οκταμήνου. Επικεντρώνεται στο ότι δεν υπήρχαν καύσιμα για τα ασθενοφόρα και αναλώσιμα για τα νοσοκομεία, αλλά δεν του περνάει απ’ το μυαλό τι τεράστιο πρόβλημα προκάλεσαν στις επιχειρήσεις τα capital controls.
Το αυτό ισχύει και για τη φορολογική του πολιτική. Κάνει μία λελογισμένη αυτοκριτική για το πόσο έπληξε τα μεσαία στρώματα και τη μεσαία τάξη, με αναφορά στους ελεύθερους επαγγελματίες, αλλά προσπερνά γρήγορα, ενώ αυτή είναι η καρδιά της απόρριψης που γνώρισε από τον κόσμο: οι εξοντωτικοί φόροι. Εχω δε τη φρικτή υποψία πως στο μυαλό του έχει και τώρα την αύξηση των φορολογικών συντελεστών από το 22% στο 29% ξανά και την επιβολή φόρου πλούτου, όπως λέει, που μπορεί να φτάσει το 2%.
Πάμε τώρα στη δεύτερη θεματική ενότητα: Από τι γλιτώσαμε. Γλιτώσαμε από τις ιδέες του Βαρουφάκη, ο οποίος, όπως αποκαλύπτει ο Τσίπρας, από την πρώτη τους συνάντηση του πρότεινε μία διαπραγματευτική τακτική που θα κατέληγε στο να πληρώνονται οι συνταξιούχοι με κουπόνια! Ακόμη και μέσω κινητού! Οι συνταξιούχοι! Γλιτώσαμε από αυτό που του εισηγείτο η Ζωή Κωνσταντοπούλου, όπως υποστηρίζει ο ίδιος. Να παραπέμψει το θέμα του επονείδιστου χρέους στον… ΟΗΕ. Γλιτώσαμε από τη Λαγκάρντ, η οποία προειδοποιούσε τον Τσίπρα πως, αν κάνει στάση πληρωμών, η Ελλάδα «θα γίνει Ζάμπια ή Αργεντινή».
Γλιτώσαμε από τον Παναγιώτη Λαφαζάνη που του έλεγε να πάρουμε τον έλεγχο της Τραπέζης της Ελλάδος. Γλιτώσαμε και από ένα ενδεχόμενο πραξικόπημα: Τι να εννοεί, άραγε, ο Τσίπρας, όταν γράφει ότι «για να κατευνάσω τους φόβους σε μέρος του Στρατεύματος ότι θα επιχειρούσα να μετατρέψω τη χώρα σε Βενεζουέλα ή Βόρεια Κορέα, έκανα επίσκεψη στο Πεντάγωνο και είπα ότι δεν τίθεται σε αμφισβήτηση o γεωπολιτικός προσανατολισμός της Ελλάδος»;
Γλιτώσαμε από τη χρεοκοπία καθώς, όπως παραδέχεται, «ο καθένας από τους υπουργούς μου μετά την ορκωμοσία ανέβασε και μία μονάδα τα spreads των ελληνικών ομολόγων». Τέλος, απ’ όσα έχω διαβάσει, έχουν σημασία και αναφορές του στο πολιτικό προσωπικό. Στην κεντροδεξιά παράταξη εξαπολύει παρατεταμένη επίθεση στον Αντώνη Σαμαρά. Πλέκει το εγκώμιο του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και της Ντόρας Μπακογιάννη ότι ήταν ευχάριστοι συνομιλητές. Επιτίθεται στον Κυριάκο Μητσοτάκη, αλλά χαρακτηρίζει την προεκλογική του καμπάνια του 2023 «υπόδειγμα επαγγελματισμού».
Ομολογεί ότι το πρόσωπο που επέλεξε για την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, τον Προκόπη Παυλόπουλο, ήταν μέρος της στρατηγικής του για τη διαπραγμάτευση απέναντι στους ξένους δανειστές με τη λογική ότι, όπως έκανα στην Ελλάδα έντιμο συμβιβασμό με την Κεντροδεξιά, είμαι έτοιμος να κάνω και μαζί σας, ενώ χαρακτήρισε την εκλογή Παυλόπουλου Εθνική Ελλάδος. Κάνει δύο θετικές αναφορές στη στάση του Βαγγέλη Μεϊμαράκη στο συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών και στην ψηφοφορία για το τρίτο Μνημόνιο.
Λέει ότι ο Πάνος Καμμένος ως εταίρος δεν του προκάλεσε προβλήματα. Την ημέρα που τον επισκέφτηκε στην Κουμουνδούρου για να συμφωνήσουν τη συμμετοχή τους στην κυβέρνηση του είπε το αμίμητο «εσύ θα είσαι ο Αρης Βελουχιώτης και εγώ ο Ναπολέων Ζέρβας». Οι αναφορές στον Κώστα Καραμανλή, δευτερεύουσες. Λέει ότι τον ρώτησε ο Πούτιν τι κάνει ο Καραμανλής.
Εκθειάζει Μέρκελ
Σε ό,τι αφορά τους συνομιλητές του, στάζει μέλι για τη Μέρκελ, για τον Ομπάμα, ο οποίος τον χαρακτήρισε κυρίαρχο των εξελίξεων μετά το δημοψήφισμα, για τον Μπάιντεν. Αναιμική είναι η αναφορά του στη συνάντηση με τον πρόεδρο Τραμπ, ενώ παραδόξως περιορισμένη και προς το τέλος του βιβλίου του είναι η αναφορά στη Συμφωνία των Πρεσπών. Και βεβαίως για λόγους που γνωρίζει εκείνος παραλείπει να πει οτιδήποτε για τον παρασκηνιακό ρόλο του Γιάννη Στουρνάρα εναντίον της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ την περίοδο εκείνη. Περιορίζεται μόνο στην αποκάλυψη ότι ο Στουρνάρας έλεγε στους ξένους «όχι, όχι, όχι αναδιάρθρωση χρέους».
Ως ιδεολογικός αντίπαλος του κυρίου Τσίπρα θέλω να αναγνωρίσω ότι είχε εντοπίσει τα στρατηγικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Οτι δεν πρέπει να είναι δεδομένος σύμμαχος και οφείλει να υψώνει ανάστημα. Οτι η Ευρώπη έπρεπε από τότε να δώσει λύσεις στην κατεύθυνση της αμοιβαιοποίησης του χρέους όπως έπραξε στην πανδημία και τώρα με τη χρηματοδότηση της Αμυνας. Οτι υπάρχει πρόβλημα δημοκρατίας, κάτι που συνομολογούν σήμερα όλες οι δημοσκοπήσεις. Οτι υπάρχει πρόβλημα ποιότητας θεσμών με τον τρόπο που λειτουργούν τα ΜΜΕ. Οτι η διαφθορά είναι εκτεταμένη. Ωστόσο, αυτό που απεδείχθη στην πράξη είναι πως δεν αρκεί να διακρίνεις τα μεγάλα προβλήματα. Πρέπει να ξέρεις να τα επιλύεις.
Η Αριστερά του κυρίου Τσίπρα εμφανίστηκε ότι θέλει να κατισχύσει επί προσώπων και όχι να γίνει ο καταλύτης δημιουργίας νέων θεσμών. Γι’ αυτό και σήμερα ο πρωθυπουργός περνά τον καιρό του ζητώντας συγγνώμες, άλλες φορές δημόσιες κι άλλες φορές ιδιωτικές. Η καλογραμμένη «Ιθάκη» είναι ένα όχημα για αυτόν για να περάσει στο νέο πολιτικό τοπίο. Το ερώτημα είναι: Πώς θα περάσεις απέναντι, αν δίνεις την εντύπωση ότι κατά βάση παραμένεις ο ίδιος;
