Ποιες επιβαρύνσεις επιφέρει σε μισθωτούς και συνταξιούχους η μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας. Εντονότερο το πρόβλημα σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού, λέει η έκθεση της τράπεζας
Το εύρος των κρυφών φορολογικών επιβαρύνσεων, που κρύβει η ισχύουσα φορολογική κλίμακα, αναδεικνύει νέα έκθεση της Eurobank. Οπως επισημαίνει, η μεγάλη πλειονότητα του φορολογητέου εισοδήματος των φυσικών προσώπων στην Ελλάδα (σχεδόν το 70% το 2023) προέρχεται από μισθωτές υπηρεσίες και συντάξεις. Συνολικά, για κάθε 5 ευρώ εισοδήματος που δηλώνουν τα φυσικά πρόσωπα, τα 4 από αυτά υπάγονται στην κλίμακα φορολογίας εισοδήματος των μισθωτών, η οποία είναι έντονα προοδευτική: Καθώς τα εισοδήματα των φορολογουμένων αυξάνονται και υπερβαίνουν ορισμένα κατώφλια, φορολογούνται με ολοένα υψηλότερους συντελεστές.
Μία παρενέργεια των προοδευτικών συστημάτων είναι η λεγόμενη «ολίσθηση κλιμακίου», δηλαδή η αυτόματη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των νοικοκυριών, εντονότερη σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού, στον βαθμό στον οποίο η φορολογική κλίμακα δεν τιμαριθμοποιείται. Τυχόν αυξήσεις στα ονομαστικά εισοδήματα, που μπορεί απλώς να αντισταθμίζουν μέρος της απώλειας της αγοραστικής τους δύναμης λόγω της αύξησης του επιπέδου των τιμών, ενδέχεται να οδηγήσουν τους φορολογουμένους σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια, αυξάνοντας δυσανάλογα τον φόρο που πληρώνουν, ακόμα και αν το πραγματικό τους εισόδημα έχει μειωθεί.
«Ακόμα και νοικοκυριά με αμετάβλητες ονομαστικές αποδοχές επηρεάζονται από την ολίσθηση κλιμακίου, καθώς η αγοραστική τους δύναμη μειώνεται, αλλά ο φόρος που τους καταλογίζεται παραμένει ο ίδιος. Συνεπώς, η μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας αποτελεί μια μορφή πληθωριστικού φόρου, η οποία ενισχύει τα φορολογικά έσοδα του κράτους, ενώ παράλληλα μειώνει τη συνολική ζήτηση, συγκρατώντας τις πληθωριστικές πιέσεις» επισημαίνει η Eurobank στην έκθεση με τίτλο «Πληθωρισμός και φορολογική επιβάρυνση των νοικοκυριών».
Η μη τιμαριθμοποίηση της κλίμακας πλήττει αναλογικά εντονότερα τα μεσαία και ανώτερα μεσαία στρώματα των μισθωτών. Συγκεκριμένα, ο μέσος φόρος των εισοδημάτων από μισθούς όσων βρίσκονται μεταξύ του 40% και του 70% στη σχετική εισοδηματική κατανομή θα ήταν μειωμένος από 19% έως 32% αν η κλίμακα είχε τιμαριθμοποιηθεί πλήρως και από 11% έως 22% αν είχε τιμαριθμοποιηθεί μερικώς βάσει του συστήματος που ισχύει στην Πορτογαλία. Για τα χαμηλότερα στρώματα δεν θα υπήρχε κάποιο όφελος από την τιμαριθμοποίηση, ούτε καν την πλήρη, αφού ούτως ή άλλως πληρώνουν μηδενικό φόρο, ενώ για τα υψηλότερα το όφελος θα ήταν μικρότερο από 12%.
Αναλύοντας τις συνέπειες των έντονων πληθωριστικών διαταραχών της περιόδου 2022-2023 στη φορολογική επιβάρυνση των εισοδημάτων από μισθωτές υπηρεσίες, συντάξεις και επιχειρηματική δραστηριότητα, η τράπεζα σημειώνει πως ο αναλογούν φόρος ως ποσοστό των αντίστοιχων φορολογούμενων εισοδημάτων αυξήθηκε από το 9,9% το 2021 στο 11,1% το 2023. Με βάση τις εκτιμήσεις της Eurobank, το 37% της αύξησης αυτής προήλθε από τη μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας.
«Εκτιμάμε ότι αν η κλίμακα είχε τιμαριθμοποιηθεί πλήρως, τα φορολογικά έσοδα από τις προαναφερθείσες κατηγορίες εισοδημάτων για το 2023 θα ήταν κατά 9,2% χαμηλότερα, υποθέτοντας ότι η συμπεριφορά των νοικοκυριών θα παρέμενε αμετάβλητη. Αν και δεν διαθέτουμε ακόμα στοιχεία, δεδομένης της σωρευτικής επίδρασης του πληθωρισμού, το ποσοστό αυτό αναμένεται να είναι ακόμα μεγαλύτερο το 2024» εξηγούν οι αναλυτές.
Σύμφωνα όμως με ευρήματα σχετικών μελετών, η μείωση των οριακών φορολογικών συντελεστών οδηγεί σε αύξηση της φορολογικής συμμόρφωσης και μείωση της αδήλωτης εργασίας και της φοροδιαφυγής, προκαλώντας δευτερογενείς επιδράσεις που αντισταθμίζουν μέρος της απώλειας των εσόδων λόγω των χαμηλότερων συντελεστών ή, εν προκειμένω, της τιμαριθμοποίησης της κλίμακας. Αν ενσωματωθούν αυτές οι συμπεριφορικές αντιδράσεις στους υπολογισμούς, η ανάλυση δείχνει ότι ακόμη και υπό πλήρη τιμαριθμοποίηση η απώλεια εσόδων φτάνει τα 810.000.000 ευρώ το 2023 και σχεδόν το 1 δισ. ευρώ το 2025 (περίπου 0,4 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ).
Ο πληθωρισμός «ψαλιδίζει» το διαθέσιμο εισόδημα
Ανοδικά κινείται το διαθέσιμο εισόδημα των Ελλήνων την τελευταία τετραετία, γεγονός το οποίο έχει οδηγήσει σε παράλληλη αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης. Σε πραγματικούς όρους, όμως, η αύξηση του εισοδήματος είναι πολύ μικρότερη λόγω του πληθωρισμού, ενώ απαισιόδοξες παραμένουν οι εκτιμήσεις των καταναλωτών για την τρέχουσα οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών.
Σύμφωνα με το Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων του Economic Research της Alpha Bank, το ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, κυρίως σε ονομαστικούς και δευτερευόντως σε πραγματικούς όρους, πλησιάζει στα επίπεδα του 2010, δηλαδή κατά το ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης στη χώρα. Ειδικά από το 2019 ως το 2024, η άνοδος που έχει καταγράψει το ονομαστικό διαθέσιμο εισόδημα είναι της τάξης του 27%. Σε πραγματικούς όρους, ωστόσο, ο αντίστοιχος ρυθμός ανόδου ήταν σημαντικά χαμηλότερος (12,3%) εξαιτίας του υψηλού πληθωρισμού, από το 2022 και έπειτα.
Παρά την άνοδο του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος, σύμφωνα με τη μηνιαία έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι εκτιμήσεις των καταναλωτών για την τρέχουσα οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών επιδεινώθηκε στο ίδιο χρονικό διάστημα και ειδικά μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία. Τους καλοκαιρινούς μήνες του 2023 το εν λόγω ισοζύγιο απαντήσεων βελτιώθηκε αισθητά, αλλά έκτοτε παρουσιάζει έντονη μεταβλητότητα. Οι αρνητικές εκτιμήσεις των καταναλωτών κατά το προηγούμενο δωδεκάμηνο ενισχύθηκαν ήπια από την αρχή του τρέχοντος έτους, ενώ οι προβλέψεις για την οικονομική τους κατάσταση το επόμενο δωδεκάμηνο, αν και σε γενικές γραμμές ακολουθούν παρόμοια πορεία, παρουσιάζονται ελαφρώς λιγότερο απαισιόδοξες.
Σύμφωνα με το δελτίο της Alpha Bank, το πρώτο τρίμηνο του 2025 το ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών διαμορφώθηκε στα 37,1 δισ. ευρώ, καταγράφοντας αύξηση κατά 0,7% σε ετήσια βάση. Η άνοδος αυτή αποδίδεται εξ ολοκλήρου στην αύξηση του εισοδήματος από εξαρτημένη μισθωτή εργασία. Το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών εκτιμάται ότι θα ενισχυθεί περαιτέρω στον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, με μια σειρά παραγόντων να συνηγορούν σε αυτό, όπως:
• η συνεχιζόμενη αύξηση της απασχόλησης,
• η αύξηση του κατώτατου μισθού στα 880 ευρώ από 1.4.2025 και το «ξεπάγωμα» των τριετιών στον ιδιωτικό τομέα, που εκτιμάται ότι θα επιδράσει θετικά επί των μέσων μισθολογικών προσαρμογών (οι ονομαστικές αμοιβές ανά μισθωτό αυξήθηκαν κατά 6% το 2024) και
• τα μέτρα ενίσχυσης του διαθέσιμου εισοδήματος που περιλαμβάνει ο Προϋπολογισμός 2025, όπως η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών κατά μία ποσοστιαία μονάδα, η κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος και η αύξηση των συντάξεων με βάση τον ρυθμό μεταβολής του πληθωρισμού και του ΑΕΠ.
Τα εισοδήματα θα μπορούσε να ενισχύσει και η τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αυξημένη φορολογική επιβάρυνση λόγω του υψηλού πληθωρισμού τα τελευταία χρόνια και της ονομαστικής αύξησης των εισοδημάτων.
Μ.Η.Τ. 232120