Μακεδονικός Αγώνας, Παύλος Μελάς και ΚΚΕ

Συμπληρώνονται, αυτές τις μέρες, 121 χρόνια από την έναρξη του ενόπλου Μακεδονικού Αγώνα, εναντίον των Τούρκων και των Βουλγάρων. Ένα κορυφαίο γεγονός, που προηγήθηκε των νικηφόρων αγώνων του Ελληνικού Στρατού στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913.

Γράφει ο Χρήστος Μπολώσης

Η γέννηση του «Μακεδονικού Ζητήματος» (πτυχή του ευρύτερου Ανατολικού Ζητήματος), είχε ως αρχή την έκδοση τού σουλτανικού φιρμανίου της 28ης Φεβρουαρίου 1870, για την αναγνώριση της Βουλγαρικής Εξαρχίας, με ζώνη ευθύνης θα λέγαμε, την περιοχή μεταξύ Δουνάβεως και Αίμου. Η Βουλγαρική Εξαρχία, δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά ένα εφεύρημα, που αφορούσε την ανεξαρτητοποίηση της βουλγαρικής εκκλησίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Ήταν δηλαδή, ένα βουλγαρικό Πατριαρχείο, ανεξάρτητο από το Οικουμενικό, με το οποίο οι Βούλγαροι, άρχισαν ένα όργιο προπαγάνδας και βίας εις βάρος των πατριαρχικών Ελλήνων της Μακεδονίας.

Η ενέργεια αυτή των βουλγάρων, υπήρξε και η αφορμή για την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, ο οποίος εξελίχθηκε σε τρεις περιόδους:

1η Περίοδος 1870 με 1897. Προπαγανδιστική δράση.

Τον αγώνα αυτόν κατά τα αρχικά στάδια, το κυρίαρχο κράτος, δηλαδή η Οθωμανική Αυτοκρατορία, όχι μόνο δεν τον απέτρεψε αλλά εφαρμόζοντας την αρχή του «διαίρει και βασίλευε», σε πολλές περιπτώσεις ευνοούσε τους Βούλγαρους.

Το 1877 κηρύχθηκε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος, ο οποίος το 1878 καταλήγει στη «Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου», η οποία προέβλεπε τη δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας, δηλαδή την σημερινή Βουλγαρία, την ευρύτερη περιοχή των Σκοπίων και όλη η κεντρική Μακεδονία μέχρι την Καβάλα, όπως φαίνεται στον χάρτη. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, πλην Ρωσίας, αντιδρούν και η συνθήκη δεν εφαρμόζεται ποτέ.

Το 1885, η Βουλγαρία προσαρτά βιαίως στην Ανατολική Ρωμυλία, ενώ, ειρηνικά στην αρχή, βιαίως αργότερα, προσπαθεί να προσελκύσει τους κατοίκους της Μακεδονίας στη Βουλγαρική Εξαρχία, με απώτερο σκοπό τον εκβουλγαρισμό τους.

Οι Έλληνες αντιδρούν, με πρώτο τον Πατριάρχη Ιωακείμ τον Γ΄, ο οποίος τοποθετεί σε καίριες Μητροπόλεις της Μακεδονίας νεαρούς φλογερούς Ιεράρχες, όπως τον Γερμανό Καραβαγγέλη στην Καστοριά, το Χρυσόστομο στη Δράμα (ο μετέπειτα εθνομάρτυρας Σμύρνης) και τον Γρηγόριο στη Στρώμνιτσα, οι οποίοι οργανώνουν και κατευθύνουν τον αγώνα.

2η Περίοδος 1897 με 1904. Τρομοκρατική δράση.

Την Άνοιξη του 1897, ένοπλες Βουλγαρικές ομάδες σπέρνουν τον τρόμο στη Μακεδονία, δολοφονώντας πάνω από 500 Έλληνες. Η Ελλάδα αντιμετωπίζοντας ήδη τις οδυνηρές συνέπειες του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, ήταν διστακτική στο να αναμειχθεί.

Την ημέρα του Προφήτη Ηλία, 20 Ιουλίου 1903, προφασιζόμενη τουρκική κακοδιοίκηση, οι Βούλγαροι εκδηλώνουν την εξέγερση του Ίλιντεν (Ίλι=Ηλίας, Ντεν=Ημέρα). Με πρόφαση αυτό, ακολούθησαν σκληρά αντίποινα του μουσουλμανικού πληθυσμού κατά των Χριστιανών και ιδίως των Ελλήνων.

3η Περίοδος 1904 με 1908. Ένοπλος Αγώνας.

Η έναρξη της τρίτης περιόδου, σηματοδοτείται με την έλευση στη Μακεδονία, τον Φεβρουάριο του 1904, του Ανθυπολοχαγού Πυροβολικού Παύλου Μελά, στελέχους της διαλυθείσας το 1900 «Εθνικής Εταιρείας». Μαζί του ήταν και οι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού Αλέξανδρος Κοντούλης Αναστάσιος Παπούλας και Γεώργιος Κολοκοτρώνης καθώς και οι οπλαρχηγοί Καπετάν Κώττας Παύλος Κύρου, Νικόλαος (Λάκης) Πύρζας, Ευθύμιος Καούδης, Γιώργος Περάκης και άλλοι.

Ο Παύλος Μελάς, λάτρης της Μακεδονίας, ενεργούσε από κοινού με τον Μακεδόνα Στέφανο Δραγούμη (από το Βογατσικό Καστοριάς) και τον αδελφό της συζύγου του Ναταλίας, Ίωνα Δραγούμη και απετέλεσε την ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα.

Γεννήθηκε το 1870 στη Μασσαλία και ήταν γιος του μεγαλεμπόρου Μιχαήλ Μελά. Αποφοίτησε από την Σχολή Ευελπίδων ως ανθυπολοχαγός πυροβολικού στις 8 Αυγούστου του 1891 και υπήρξε δραστήριο μέλος της «Εθνικής Εταιρείας».

Στις αρχές του 1904, με διαταγή της Ελληνικής κυβερνήσεως συγκροτήθηκε ομάδα τεσσάρων αξιωματικών (λοχαγός Αλέξανδρος Κοντούλης, λοχαγός Αναστάσιος Παπούλας, ανθυπολοχαγός Γεώργιος Κολοκοτρώνης και ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς), η οποία πήγε στην Μακεδονία για να οργανώσει την αντίσταση των καταπιεζομένων από τους βουλγάρους κομιτατζήδες Μακεδόνων.

Ο Παύλος Μελάς έδρασε στην περιοχή των Κορεστίων Καστοριάς, στο όρος Βίτσι και επισκέφθηκε την Κοζάνη, την Στάτιστα (καμία σχέση με τη Σιάτιστα Κοζάνης) και το Μοναστήρι.

Στις 13 Οκτωβρίου του 1904, πήγε στο χωριό Στάτιστα για να αναπαυθούν οι άντρες του, προδόθηκε όμως στους Τούρκους από το βούλγαρο αρχικομιτατζή Μήτρο Βλάχο και στην συμπλοκή μαζί τους, τραυματίστηκε θανάσιμα.

Οι συμμαχητές του έκοψαν το κεφάλι του Παύλου Μελά, για να μην αναγνωρισθεί από τους Οθωμανούς και το έθαψαν εμπρός στην Ωραία Πύλη του ναού της Αγίας Παρασκευής του χωριού Πισοδέρι. Το σώμα του παραδόθηκε από τους οθωμανούς τον Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη και τάφηκε στο Βυζαντινό ναό των Ταξιαρχών της Καστοριάς.

Σήμερα αναπαύεται εκεί και η κεφαλή του, που μεταφέρθηκε το 1950. Στο ίδιο μέρος έχει ταφεί, κατά την επιθυμία της, και η σύζυγός του Ναταλία Μελά.

Το χωριό Στάτιστα, μετά την απελευθέρωση Μακεδονίας, μετονομάστηκε σε «Μελάς», προς τιμήν του μεγάλου αγωνιστού.

Ο μεγάλος μας ποιητής Κωστής Παλαμάς έγραψε:

Σε κλαίει λαός, πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι

στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλικάρι

Ανάλαφρος ο ύπνος σου του Απρίλη τα πουλιά

σαν του σπιτιού σου να τα ακούς λογάκια και φιλιά.

Και να σου φτάνουν τον Χειμώνα οι καταρράκτες

σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες

Το μοιρολόι αυτό ακούστηκε στην ταινία Παύλος Μελάς παραγωγής 1973 από τη Δήμητρα Γαλάνη, σε μουσική του Γιάννη Σπανού.

Για να δούμε τώρα και την άλλη όψη του νομίσματος. Μέχρι τώρα είδαμε τον αγώνα των Ελλήνων για την Μακεδονία μας. Απομένει να δούμε τον αγώνα κάποιων για την Μακεδονία των… άλλων:

Ο Μιχαήλ Κερανιτζίεφ, εξέχον στέλεχος των Σκοπίων απεκάλυψε στον κομμουνιστή συγγραφέα Αλέκο Παπαναγιώτου, υπεύθυνο τομέα ιστορίας του ΚΚΕ, ότι: «Μονάχα οι Έλληνες κομμουνιστές, μιλούσαν πάντα για Μακεδόνες και για Μακεδονία. Αυτό υπεράσπιζαν, αυτή τη θέση και στα δικαστήρια και καταδικάζονταν. Εγώ, μέσα στο ΚΚΕ και από το ΚΚΕ από τους Έλληνες κομμουνιστές και όχι από τους Μακεδόνες, άρχισα να μαθαίνω και να νιώθω ότι είμαι Μακεδόνας. Αυτή είναι η αλήθεια» (Ευθυμίου Κωφού: «Μακεδονία και Θράκη 1941-1944», έκδοση Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, 1998)

Ο… αντιστράτηγος (!) του ΕΛΑΣ Κώστας Καραγιώργης, που δολοφονήθηκε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες στη Διεύθυνση Κρατικής Ασφαλείας στο Βουκουρέστι, στο 2ο Συνέδριο της ΝΟΦ (σλαβομακεδονική οργάνωση), είπε τα εξής χαρακτηριστικά: «Πόσοι είναι οι τόποι που βασανίστηκαν, στέναξαν τόσο από ζυγούς σκλαβιάς, όσο ο μακεδονικός λαός. Τούρκοι μπέηδες, πιο παλιά οι Σέρβοι κομιτατζήδες και οι Έλληνες κομιτατζήδες – οπλαρχηγοί Παυλομελάδες και καπετάν Βαρδαίοι και Γαρέφηδες, που έσφιγγαν τη θηλιά στο λαιμό. Το Ίλιντεν του 1903 και ένα μεγάλο επαναστατικό ξεκίνημα…» (εφημερίδα του «Δημοκρατικού Στρατού». Από το περιοδικό «Προς τη Νίκη» της 28ης Μαρτίου 1949)

Άλλες δύο εκδηλώσεις φιλοπατρίας του «τιμημένου», οι οποίες ουδέποτε διαψεύστηκαν, ούτε αποκηρύχθηκαν. Άξιο……

Εσχάτως βλέπουμε στελαχάρες της Αριστεράς, ήγουν κομμουνιστές, να καταφεύγουν για θεραπεία στο Ωνάσειο Νοσοκομείο. Στο νοσοκομείο της μπουρζουαζίας. Προς Θεού, να πάνε εκατό φορές προκειμένου οι άνθρωποι να γίνουνε καλά και ολόθερμα περαστικά τους. Άλλωστε το Ωνάσειο, όπως και όλα τα νοσοκομεία, μπουρζουάδικα ή μη, είναι για όλον τον κόσμο και όχι μόνο για τους μερικούς επιλεγμένους, όπως το μαιευτήριο της Πλατανιάς, στο οποίο πήγαιναν μόνο οι «δικοί μας», δηλαδή οι οπαδοί του Μαυρογιαλούρου. Το θέμα είναι άλλο. Δεν μπορείς ρε φίλε να κατηγορείς, από το ένα μέχρι το άλλο πρωί, την ιδιωτική πρωτοβουλία, η οποία με τ’ αφεντικά «πίνει το αίμα του λαού» κι’ απ’ την άλλη, μόλις χτυπήσει το καμπανάκι, να σπεύδεις σ’ αυτά ξεχνώντας και ιδεολογία και πράσινα (ή μάλλον κόκκινα) άλογα. Πέραν αυτού, είναι και αντισυναδελφικό. Διότι δεν μπορείς εσύ κύριε πολιτικέ, πολιτευόμενε και παρατρεχάμενε του πολιτικού, να αγνοείς και να μηδενίζεις το έργο του αόκνως κοπιώντος κ. Αδώνιδος και να μην εμπιστεύεσαι το ΕΣΥ. Γιατί δηλαδή; Αφού και ο κ. πρωθυπουργός είπε στην Θεσσαλονίκη ότι είναι καλό. Εσύ πώς δηλαδή; Και πώς θα βγεις στην πλατεία και θα φωνάξεις για τις αιματορουφήχτρες, που πίνουν το αίμα του λαού, ενώ εσύ πρώτος τους δίνεις το καλαμάκι;

Κάποτε ένας στρατηγός που ανέλαβε φρέσκος – φρέσκος την διοίκηση μιας Μεραρχίας, ζήτησε να ενημερωθεί από τις Μονάδες που είχαν ευθύνη φύλαξης συνόρων. Φθάνει λοιπόν στην Ζώνη ενός Τάγματος, όπου τον περίμενε ο αρμόδιος, ο οποίος όμως είχε μόλις λίγες μέρες στην Μονάδα και ο διοικητής του θώρησε ότι ήταν ευκαιρία μια που θα ενημέρωνε τον στρατηγό να ενημερωνόταν και ο ίδιος. Όμως τα πράγματα δεν εξελίθηκαν έτσι, αφού σε μια στιγμή ο στρατηγός τον ρωτά: «Παιδί μου πώς λέγεται αυτό το ύψωμα;». Ο «αρμόδιος», αφού σκέφτηκε λίγο συμβουλεύτηκε και τον χάρτη, του απάντησε: «Με συγχωρείται Στρατηγέ, δεν το ξέρω». Πάνε παρακάτω, άλλη στάση άλλη ερώτηση: «Δεν μου λες σε παρακαλώ μπορείς να μου πεις σε ποιου λόχου τη ζώνη βρισκόμαστε τώρα;». Νέο κόμπιασμα και η απάντηση η ίδια: «με συγχωρείται δεν γνωρίζω». Αυτό συνεχίστηκε για ακόμα λίγο και η απάντηση ήταν στερεότυπη. Τότε ο στρατηγός, πατρικά μεν, αυστηρά του λέει: «Εσύ παιδί μου, δεν κάνεις ούτε για αιχμάλωτος. Θα σε συλλάβουν οι απέναντι και θα σε δέρνουν τσάμπα, αφού δεν θα ξέρεις να τους πεις κάτι». Πού το θυμήθηκα αυτό το ανέκδοτο; Μου το θύμισε κάποιος που δεν ήξερε, δεν του το είπαν, δεν έμαθε…

Πας στην δουλειά σου κι΄ εκεί στη γωνία των οδών Ακαδημίας και Μασσαλίας, ήταν αναρτημένο ένα πανό που έγραφε: «Το δικό μας πτυχίο σε άλλους πουλήθηκε» Υπογραφή: «ΡΑΠαΝ ΣΑΦΝ εαακ». Δεν έμεινε πολλές μέρες. Φαίνεται το κατέβασε το αντίπαλο δέος, το… «ΦΣΚ45 Χρατς-ΜΠΕ»! Μπαίνεις στο λεωφορείο για να πας σπίτι σου και βλέπεις μία μυστηριώδη αφίσα που γράφει: «ΑπαΣΧΟΛΗσου στις επαγγελματικές σχολές ΕΠΑΣ, ΠΕΠΑΣ, ΣΑΕΚ της ΔΥΠΑ». Τετέλεσται. Παιδιά δεν γίνεται δουλειά έτσι. Διότι έστω ότι έχουμε ένα ευαίσθητο υπουργό παιδείας (είπαμε έστω), ο οποίος μια μέρα περνάει με την υπηρεσιακή Μερσεντές από ‘κει κι έστω ότι προλαβαίνει, με την ταχύτητα που τρέχουν, να διαβάσει το πανό. Σε ποιόν θα απευθυνθεί για διευκρινίσεις; Στην «ΡΑΠαΝ ΣΑΦΝ εαακ»; Κομματάκι δύσκολο μου φαίνεται. Πάλι έστω, ότι ένας ταλαίπωρος πατέρας, του οποίου ο γιός είναι πτυχιούχος, μεταπτυχιακός και με διδακτορικό, αλλά ψάχνει για δουλειά (τι πρωτότυπο) και βλέπει την αφίσα στο λεωφορείο. Τι θα πάει να πει στον γιό του; «Γιέ μου, είν’ ο πόνος μου αγιάτρευτος καλέ μου, γιατί δεν δοκιμάζεις την τύχη σου σε καμιά σχολή από τις ΕΠΑΣ, ΠΕΠΑΣ και ΣΑΕΚ της ΔΥΠΑ»; Η απάντηση του υιού είναι προφανής και το ίδιο προφανώς ακατάλληλη διά ανηλίκους κάτω των 30 ετών.
Λίγο παλιό, αλλά δεν πρέπει να περάσει έτσι. Ο άνθρωπος ζει ένα δράμα. Δεν έχει σημασία ποιός είναι. Πάντως, είναι υπαρκτό πρόσωπο και μάλιστα υπουργός. Αυτός λοιπόν ο άνθρωπος πεινάει. Σε τηλεοπτική εκπομπή είπε ότι ψωνίζει σε σούπερ μάρκετ στο Περιστέρι και ότι τα εισοδήματά του δεν είναι πολύ μεγάλα, είναι ΜΟΝΟ η βουλευτική αποζημίωση… κ.λπ. Ένα κόμπος ανέβηκε στο λαιμό μου και με κόπο συγκράτησα τα δάκρυά μου, να μη με δει η εγγονή μου δακρυσμένο και αναρωτήθηκα: «Μα υπάρχει λοιπόν τόση δυστυχία γύρω μας κι’ εγώ κλεισμένος στο χρυσό κλουβί μου, δεν παίρνω χαμπάρι τίποτα;» Σας ερωτώ ρε πλουτοκράτες, που παίρνετε σύνταξη 700 ευρώ, γιατί γκρινιάζετε; Εδώ κοτζαμάν υπουργός και πεινάει. Σχεδόν τα ίδια παίρνετε. Αυτός ένα μηδενικό παραπάνω (καβατζάρει τις 7.000 ευρώ). Σιγά το πράμα. Αλλά έτσι είστε. Αχάριστοι. Γι’ αυτό ρε δεν θα πάει ποτέ μπροστά αυτός ο τόπος! Εδώ η υπουργάρα σας πένεται και πάει στη λαϊκή μετά τη μία για να μαζέψει ό,τι έχει περισσέψει σε μπρόκολο και βλίτα, αλλά δεν μας τα λέει από σεμνότητα και σεις γκρινιάζετε. Ου να μου χαθείτε! Α, ο κύριος υπουργός μας είπε, με νόημα, ότι πηγαίνει στο σούπερ μάρκετ στο Περιστέρι. Πάλι καλά που δεν μας είπε ότι είναι γραμμένος στα λαϊκά συσσίτια της Ευαγγελίστριας. Κύριε Παχατουρίδη να τον έχετε υπόψη σας…
Όχι. Δεν θα ευχηθώ στους εμπλεκομένους ό,τι είχε ευχηθεί ο Βασίλης Τσιάρτας στους φαν του νόμου για τους ομοφυλοφίλους, αλλά γίνεται μια αισχρή προσπάθεια, από γνωστά και άγνωστα παπαγαλάκια, σπίλωσης της κας Καρυστιανού. Ειρωνείες, ύβρεις, θεωρίες συνωμοσίας (φτιάχνει δεν φτιάχνει κόμμα) κ.λπ. στην ημερησία διάταξη. Και τούτο διότι, σχεδόν μόνη της, δυόμισι χρόνια τώρα, αγωνίζεται να βρει την αλήθεια για τον θάνατο του παιδιού της. Και αντί η Πολιτεία, που υποτίθεται ότι υπηρετεί το δίκαιο και τον πολίτη να σταθεί δίπλα της, στέκεται με μανία απέναντί της. Ακόμη και αυστηρώς προσωπικές της υποθέσεις θέλησαν να εκμεταλλευθούν, αυτοί που καλύτερα θα ήταν να σιωπούν, καθόσον στο σπίτι του κρεμασμένου δεν μιλάνε για σκοινί. Το ίδιο συμβαίνει και με τον απεργό πείνας Πάνο Ρούτσι. Και τι δεν ακούμε: «Πίνει φραπέ» ή «έστησε τσαντίρι». Όμως για το τσαντίρι του ΚΚΕ στην Ακρόπολη, δεν άκουσα λέξη από τους ευαίσθητους. Η υποκρισία σε όλο της το μεγαλείο. Διότι απλώς «είναι του κόμματος» και ό,τι κάνει το κόμμα, είναι καλώς καμωμένο. Όμως ξαναλέω ότι δεν θα ευχηθώ ό,τι ο Τσιάρτας στους δικαιωματιστές. Θα τους θυμίσω όμως ότι υπάρχει και Θεός και βλέπει. Αν πιστεύουν στον Θεό.
Στις 4 Οκτωβρίου του 1955 πεθαίνει, υπό μάλλον περίεργες συνθήκες, ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος. Να θυμίσουμε ότι «υπό μάλλον περίεργες συνθήκες» πέθαναν και ο Εθνικός Κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς και ο Εθνάρχης Χριστόδουλος. Ο Παπάγος, υπήρξε μία από τις πλέον εμβληματικές στρατιωτικές μορφές της Ελλάδος. Υπό την ηγεσία του ο Ελληνικός Στρατός, το 1940 -41 έγραψε το Έπος των Βορειοηπειρωτικών βουνών. Ο άψογος σχεδιασμός, τόσο των Επιχειρησιακών όσο και – κυρίως – των Σχεδίων της Επιστρατεύσεως, ήταν αυτά που σφράγισαν την νίκη. Αλλά και λίγο αργότερα, το 1949, ο Παπάγος εκλήθη από τον κεντρώο πρωθυπουργό Θεμιστοκλή Σοφούλη, να εκκαθαρίσει την Ελλάδα από τους ενόπλους κομμουνιστές. Και το έπραξε και πάλι άριστα. Με τα Σχέδια «Πυρσός 1,2 και 3», που εφαρμόστηκαν τον Αύγουστο του 1949, ο Ελληνικός Στρατός, πέτυχε την συντριβή των στασιαστών κομμουνιστών, στον Γράμμο και στο Βίτσι. Αργότερα ασχολήθηκε με την πολιτική και τον Νοέμβριο του 1952, το κόμμα του, ο Ελληνικός Συναγερμός, σάρωσε στις εκλογές συγκεντρώνοντας ένα από τα υψηλότερα ποσοστά, που έλαβε ποτέ κομματικός σχηματισμός (49,22%). Ο Παπάγος μετά την στρατιωτική νίκη κέρδισε και την πολιτική, με την θεμελίωση της σύγχρονης Ελλάδας. Αιωνία του η μνήμη.