Στητές και εντυπωσιακές, στέκουν στις προθήκες του Μουσείου του Λούβρου, τραβώντας το βλέμμα των πολυάριθμων επισκεπτών με τη γλυπτικά αψεγάδιαστη ομορφιά τους.
Είναι οι «Μαγεμένες», τα επιβλητικά αμφίπλευρα αγάλματα της Θεσσαλονίκης, τα οποία, όπως και στην περίπτωση των Γλυπτών του Παρθενώνα, εκλάπησαν το 1864 από τον Γάλλο «Ελγιν», τον Εμανουέλ Μιλέρ, και μεταφέρθηκαν στη γενέτειρά του, με τις ευλογίες πάντοτε των οθωμανικών Αρχών της πόλης. Σχεδόν 150 χρόνια μετά τη βίαιη απομάκρυνσή τους, οι «Μαγεμένες» (επονομαζόμενες και οι «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης») θα βρεθούν και πάλι εκεί όπου πήραν για πρώτη φορά μορφή.
Πιο συγκεκριμένα, πιστά αντίγραφα -σε φυσικό μέγεθος- των «Incantadas», όπως αποκαλούνται στη σεφαραδίτικη διάλεκτο, θα παρουσιαστούν στη συμπρωτεύουσα, στο πλαίσιο της Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης, η οποία φέτος συμπληρώνει τα 80 χρόνια της. Η εταιρία (ΔΕΘ – Helexpo) μάλιστα θα αναλάβει και το κόστος κατασκευής των εκμαγείων των εντυπωσιακών αυτών αγαλμάτων, τα οποία το Μουσείο του Λούβρου αρνείται πεισματικά να μας δανείσει. Το κόστος τους ανέρχεται στα 150.000 ευρώ. Πρόκειται για τέσσερα αμφίπλευρα αγάλματα, οκτώ ανάγλυφες μορφές από λευκό μάρμαρο Θάσου, που απεικονίζουν τη Μαινάδα, τον Διόνυσο, την Αριάδνη, τη Λήδα, τον Γανυμήδη, έναν από τους Διόσκουρους, την Αύρα και τη Νίκη.
Τα αντίγραφα θα εκτεθούν στην επετειακή ΔΕΘ, που θα λάβει χώρα από τις 5 έως και τις 13 Σεπτεμβρίου, ενώ εν συνεχεία θα μεταφερθούν μόνιμα στο σημείο όπου βρίσκονταν και κατά το παρελθόν, στην Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης, όπου κάποτε βρισκόταν η Στοά των Ειδώλων.
Η ιστορία που ακολουθεί τα μοναδικά αυτά αγάλματα -η κλοπή των οποίων αποτέλεσε σημαντικό πλήγμα για την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά- είναι αν μη τι άλλο συναρπαστική και καθ’ όλα συμβατή με τη χρονική εξέλιξη της ίδιας της πόλης της Θεσσαλονίκης.
Οι «Μαγεμένες» -η κατασκευή των οποίων παρέπεμπε στη διονυσιακή λατρεία- ήταν τοποθετημένες από τον 2ο-3ο αιώνα μ.Χ. στην περίφημη Στοά των Ειδώλων. Σήμα κατατεθέν της πόλης, τα εξαίσια αγάλματα ξεχώριζαν από μακριά, με τους περιηγητές στις καταγραφές τους να κάνουν ειδική αναφορά σε αυτές. Σύμφωνα με τους ειδικούς, στην αρχική μορφή τους αποτελούσαν τμήμα κορινθιακής κιονοστοιχίας στη νότια είσοδο της Αρχαίας Αγοράς. Βρίσκονταν μάλιστα σε απόσταση αναπνοής από τα περίφημα Λουτρά Παράδεισος. Οι ανάγλυφες αυτές μορφές -εμπνευσμένες από μυθολογικές φιγούρες- αναπαριστούσαν τον νεαρό θεό Διόνυσο δίπλα σε έναν πάνθηρα, την Αύρα με το πέπλο της, την Αριάδνη στεφανωμένη με τα φύλλα μιας κληματαριάς, τη Λήδα μαζί με έναν κύκνο και μια Μαινάδα που παίζει διπλό φλάουτο. Το τελευταίο αμφίπλευρο άγαλμα απεικόνιζε τον Γανυμήδη μαζί με τον Δία μεταμορφωμένο σε αετό και έναν Διόσκουρο με μια αναπαράσταση αλόγου στα πόδια του.
Τον 17ο αιώνα, με την ανάπτυξη του οικιστικού ιστού και των διάφορων συνοικιών στη Θεσσαλονίκη, οι «Μαγεμένες» βρέθηκαν ενσωματωμένες στο σπίτι ενός πλούσιου Εβραίου εμπόρου υφασμάτων, του Αλιάτσι Αρδίτη. Εκείνη την εποχή οι «Μαγεμένες» πήραν και το παρατσούκλι «Las Ιncantadas», παρωνύμιο που γεννήθηκε χάρη στη λαϊκή φαντασία.
Σύμφωνα με έναν μύθο της περιόδου εκείνης, στο παλάτι όπου βρίσκονταν τα ερείπια της Αρχαίας Αγοράς ο Μέγας Αλέξανδρος φιλοξενούσε τον βασιλιά της Θράκης και τη σύζυγό του. Ανάμεσα σε εκείνη και στον Ελληνα στρατηλάτη γεννήθηκε ένας παράνομος έρωτας, κάτι που αντιλήφθηκε αμέσως ο απατημένος σύζυγος. Προκειμένου, λοιπόν, να «ξεφορτωθεί» τον Αλέξανδρο, ο βασιλιάς διέταξε να του… κάνουν μάγια, τα οποία αντέστρεψε ο Αριστοτέλης, με αποτέλεσμα να μαρμαρώσουν η βασίλισσα και η συνοδεία της!
Γιώτα Βαζούρα
Οι τρεις προσπάθειες επαναπατρισμού τους
Οι μαρτυρίες θέλουν τους εκάστοτε προξένους (τόσο Γάλλοι όσο και Αγγλοι) να προσπαθούν για περίπου έναν αιώνα να υφαρπάξουν τα φημισμένα αγάλματα. Τελικά ο επιγραφολόγος Εμανουέλ Μιλέρ ήταν εκείνος που τα κατάφερε, έχοντας αποσπάσει την άδεια του σουλτάνου. Σύμφωνα με τον «Ελγιν της Θεσσαλονίκης» δε, ο ιδιοκτήτης του σπιτιού «κακομεταχειριζόταν» τα γλυπτά, αφού, όταν ήθελε να διασκεδάσει, συνήθιζε να σπάει κομμάτια από αυτά και να τα πουλάει στους τουρίστες! Στις αρχές Νοεμβρίου του 1864, παρά τις έντονες αντιδράσεις των Ελλήνων και των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ο Μιλέρ και οι εργάτες ξεκίνησαν να αποκολλούν τις «πέτρες», όπως συνήθιζε να τις αποκαλεί ο ίδιος. Η μεταφορά τους πάνω σε βουβάλια στο λιμάνι της πόλης κράτησε αρκετές εβδομάδες, ενώ στα μέσα Δεκεμβρίου φορτώθηκαν στο μεταγωγικό πλοίο «La Truite» και ταξίδεψαν στη Γαλλία. Τα τελευταία κομμάτια του μνημείου που είχε στην κατοχή της η εβραϊκή οικογένεια πουλήθηκαν λίγο πριν από το 1917 σε Αγγλους, ενώ ό,τι είχε απομείνει καταστράφηκε ολοκληρωτικά με τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917.
Οι προσπάθειες για τον επαναπατρισμό των «Μαγεμένων» στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησαν πριν από περίπου 20 χρόνια. Η πρώτη έγινε το 1997, εν όψει της διοργάνωσης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, και η δεύτερη το 2012, με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης. Και οι δύο ήταν αποτυχημένες, αφού το Λούβρο είχε αρνηθεί την επιστροφή των πρωτότυπων έργων, εγκρίνοντας ωστόσο την κατασκευή των εκμαγείων. Η τελευταία προσπάθεια, πριν από μερικά χρόνια -παρά την εμπλοκή ενός χορηγού ιδιώτη-, ναυάγησε και εκείνη.
